دلبستگی یکی از اتفاقات احساسی مهم هر فردی در زندگی محسوب می شود که ممکن است در زندگی خود به شکل های مختلفی از جمله عشق یک طرفه و یا عشق دو طرفه تجربه نماید. قطعا عشق مانند بذری می ماند که در طی مراحل و به مرور زمان شدت گرفته و بال و پر می گیرد، اما در رابطه با مراحل رشد دلبستگی برخی از روانشناسان مانند بالبی معتقدند که نشات گرفته از دلبستگی در کودکی و به عنوان یک نیاز غریزی در فرد احساس می شود.
بررسی مراحل رشد دلبستگی
به صورت کلی از جمله عامل های تشکیل شخصیت در بزرگسالی تجربه و چگونگی دلبستگی در موقع کودکی است، بر همین اساس با بررسی و مرور نظریه دلبستگی می توان به رشد و تشکیل شخصیت افراد در آینده و دلبستگی آنان دست یافت.
طبق نظریه روانکاو و روانشناس انگلیسی بالبی شکل گیری پیوندهای عاطفی و دلبستگی از احتیاجات بیولوژیکی و غریزی تمامی ما انسان می باشد، این روانشناس به این مفهوم بسیار توجه داشت که در این زمینه تحقیقات زیادی را انجام داد. البته روانشناس های دیگری نیز وجود داشتند که بر روی مفهوم دلبستگی و نیاز غریزی و بیولوژی بودن آن توجه داشتند، اما امنیت مورد متمایز کننده در میان سخنان بالبی بود که زمینه ی تحقیق و مطالعات پس از آن را مهیا ساخت.
امنیت روانی در نظریه دلبستگی بالبی
انسان ها دلبستگی را برای حس امنیتی که به وجود می آورد، متقاضی هستیم. تاکید بالبی بر این بود که با اینکه دلبستگی نیازی مشترک و یکسان در تمامی افراد است، اما قابلیت و ظرفیت انسان ها در ارضای دلبستگی یکسان نمی باشد. به همین خاطر مدیریت دلبستگی و رابطه های عاطفی هر یک از ما به روشی متمایز صورت می گیرد، همچنین استراتژی هایی که برای نگهداری و تشکیل دلبستگی داریم هم متفاوت می باشد.
در واقع بالبی قسمت قابل توجهی از این متفاوت بودن را نشات گرفته از چگونگی رشد و پرورش یافتن هر یک از افراد در زمان کودکی می داند. پس از طرح این نظریه از سوی بالبی سایر افراد نیز این موضوع را در روابط عاشقانه و عاطفی و حتی رابطه ها در تیمهای کاری و دوستی و … مانند رییس و کارمند مورد تحقیق قرار دادند.
این روزها برعکس زمان اولیه بیان نظریه دلبستگی، افراد انگشت شماری به وجود آمدن تمامی رفتارهای انسان ها را در روابط عاطفی را نشات گرفته از زمان کودکی می دانند، آنها معتقدند در کنار تجربیات کودکی سایر عوامل انتظارات فرد از هر رابطه، دانش های کسب شده فرد درباره رواط عاطفی، تجربیات فرد در رابطه های مشابه بر نحوه دلبستگی و مدیریت روابط در هر کدام از انسان ها موثر هستند. ولی قالبی که بالبی بیان کرد و سایرین آن را گسترش دادند، به حدی کاربردی، سودمند و شفاف می باشد که همچنان در تجزیه و تحلیل رفتار افراد در رابطه های نزدیک، عاطفی و دوستانه و عاطفی به کار گرفته می شود.
دلبستگی یعنی چه؟
دلبستگی به معنی ایجاد پیوند عاطفی کاربردی و تاثیرگذار با اشخاص منحصر به فرد به نوعی که ارتباط با آن ها موجب به وجود آمدن آرامش و شادی در زندگی می شود و در شرایط پراضطراب و استرس از بودن آنها همراه خودمان و تکیه گاه بودن آنها حس رضایت و شادی می نماییم. از نظر بالبی دلبستگی به ارتباط روانی پایدار میان ۲ انسان اطلاق می گردد.
نظریه دلبستگی جان بالبی و مرور مراحل رشد دلبستگی
بالبی باور داشت سلامت روان و اختلالات روانی ممکن است نشاـت گرفته از زمان کودکی افراد باشد، طبق نظریه تکامل این روانشناس کودک به طور زیست شناختی به سایرین به حالتی قبل برنامه ریزی گردیه، متولد می شوند، چون به آن ها کمک می نماید تا زنده بمانند. وی به صورت خاص از مطالعه لورنز ۱۹۳۵ در رابطه با نقش پذیری تاثیر گرفته است.
مرحله یک : پیش دلبستگی (از تولد -۳ ماهگی)
هر یک از نوزادها در طی ۲ -۳ ماهه اول تولد، جواب های گوناگونی را از خویش نشان می دهند، اما اغلب جواب آنها به طور شیوه هایی مشابه می باشد. نوزادها دقیقا بعد از تولد رغبت به شنیدن صداهای انسانی دارند و به چهره انسان ها بنگرند، آنها به منظور تعقیب الگوی دقیقتر یک صورت نسبت به صورت های نامشخص یا کاغذی سفید سر خود را زیادتر بلند می نمایند. که طبق نظر برخی رفتارشناسان مانند بالبی این ترجیح دادن نشان از گرایش زنتیکی به الگویی بصری می باشد در زمانی کم از جمله نیرومندترین رفتارهای دلبستگی «لبخند اجتماعی» را شکل می دهد.
در ۵- ۶ هفتگی نوزاد پرشور و هیجان ترین لبخندهای اجتماعی خود را به لب می آورد، فرزندان نوزاد هنگام روبرو شدن با صورت انسانی با شادی و به صورت کامل لبخند زده و این لبخندها همراه تماس چشمی است. حدودا ۱ هفته پیش، نوزادها به طور ارادی به صورت ها زل می رنند گویی قصد وارسی آنها را داشته و بعد به طور کلی لبخند می زند که این زمان معمولا از هیجان انگیزترین لحظات زندگی پدر و مادرها می باشد؛ چون آنها در حال حاضر تاییدیه ای از عشق نوزاد خود را دارا هستند.
در حقیقت نوزادها حدودا تا سه ماهگی به هر صورتی حتی به صورت مقوایی ترسیم شده نیز لبخند می زنند، طبق نظر بالبی لبخند به این دلیل که صمیمت نوزاد را نسبت به مراقب حفظ می نمایدف موجب دلبستگی می گردد. وقتی لبخند زدن نوزاد مراقب و یا پرستار او از کنار او بودن لذت برده و در نتیجه او هم لبخند می زند، با نوزاد سخن گفته و وی را نوازش می دهد و یا حتی او را در آغوش می کشد. به بیان دیگر لبخند زدن یک روش کاربردی موجب دریافت واکنش محبت و دوست داشته شدن از سوی مراقب و در نهایت ماندگاری و سلامتی را برای نوزاد ارتقا می دهد. یکی دیگر از روش های ایجاد نزدیکی و صمیمت که نوزادها دارای آن هستند، گریستن می باشد که با گریه کردن نوزاد اعلام می کند که احتیاج به کمک و رسیدگی دارد.
مرحله ۲: دلبستگی در حال شکل گیری (۳-۶ ماهگی)
این دوره را می توان دوره متمرکز شدن نوزاد بر رو اقوام و دوستان دانست. در حدودا ۳ ماهگی رفتار فرزند عوض می گردد، اول این که واکنش های زیادی مانند چنگ انداختن، گونه و … توقف می یابد، ولی طبق نظر بالبی موضوع قابل اهمیت تر این می باشد که جواب های اجتماعی نوزاد کم کم انتخابی تر می گردند. میان ۳-۶ ماهگی نوزادها آرام آرام فقط به آشناها لبخند زده و هنگام دیدن غریبه ها تنها به او زل می رنند. نوزادها در غان و غون (صدای فرزندان ۲-۳ ماهه) کردن هم انتخابی تر رفتار می نمایند. ممکن است این انتخاب و دلبستگی به هر یک از والدین (پدر و یا مادر۹ و یا هر فرد دیگری که با توجه کامل و زیاد به علائم آنها جواب داده و دلچسب ترین ارتباط را با او تجربه کرده است.
مرحله ۳: دلبستگی واضح (۶ ماهگی – ۳ سالگی)
می توان این مرحله را دلبستگی زیاد و خواهان نزدیکی فعال دانست، چیزی که در این مرحله بیشتر از سایر موارد مشخص می باشد، کودکان با بیرون رفتن مراقب شروع به گریستن می نمایند و این در واقع به معنی اضطراب جدایی می باشد. پیش از امکان داشت بیرون رفتن و دور شدن هر کسی به نوزادها نگاه می کرد، موجب گریستن وی می شد، اما حالا بیشتر حضور نداشتن این فرد خاص موجب نگرانی و پریشانی کودک می گردد. خاص گردیدن دلبستگی کودک به یکی از والدین و یا هر شخص مراقب دیگر، در حدودا ۷-۸ ماهگی ظاهر می گردد که نوزاد ترس از غریبه ها را بروز می دهد.
وقتی که کودک یه صورت فعال پدر و مادر خود را دنبال نماید، رفتار آنها آرام آرام در نظامی بر پایه اصلاح و بهبود هدف برقرار می گردد. به این معنی که کودک ها مکان و موقعیت پدر و مادر را تحت نظر گرفته و چنانچه مادر آنها را ترک نماید، سریعا مادر و یا هر فرد دیگر جایگزین مادر را دنبال کرده و حرکت خویـش را اصلاح و یا تنظیم می نمایند تا وقتی که قادر باشند دوباره به مادر نزدیک گردند.
کودک ها معمولا هر دو حالت فاصله گرفتن و نزدیک شدن به آیتم های دلبستگی را انجام می دهند، چنانچه یک مادر همراه فرزند ۱-۲ ساله خویش وارد زمین بازی و یا پارک گردد، فرزند اغلب ۱ -۲ دقیقه در کنار مادرش بوده و بعد به منظور جستجو و بررسی اطراف از مادر خود دور می شود. به طور کلی فرزند به آسانی قادر است یا کمی فاصله از مادرش در پیرامون جستجو و بازی داشته باشد، با وجود این امکان دارد این شرایط بلافاصله عوض شود.
دلبستگی همچنین به سایر متغیرهایی مااند چگونگی وضعیت جسمانی کودک هم بسته است، چنانچه یک کودک مریض و یا خسته است، وی بیشتر از جستجو و گردش در اطراف به حضور در کنار مادر احتیاج دارد. تغییر مهم در اولین سال زندگی الگوی عملکرد کلی کودک از نماد دلبستگی می باشد.
مرحله ۴: شکل گیری رابطه متقابل (۳ سالگی – پایان کودکی)
این مرحله را می توان رفتار مشارکتی معرفی کرد، کودک ها پیش از ۲-۳ ساله بودن فقط با توجه به احتیاجش با مراقب خود نزدیکی ایجاد می کند و به اهداف و برنامه های مراقب توجه ندارند ولی کودکی که سه سال دارد این طرح ها را نسبتا درک کرده و قادر است در نبود والدین خود، رفتار آنها را تجسم نماید. بالبی
جان بالبی تایید داشت که درمورد چهارمین مرحله رفتار دلبستگی، اطلاعات کمی در دست است و خود وی نیز درباره این رفتار در سالهای بعد زندگی هم سخن زیادی در چنته ندارد. اما موقع تنش و ناآرامی ها به دنبال نزدیک شدن به افراد مورد علاقه خویش بر آمده و بزرگسالان پی می برند که لازم است به شکلی چشمگیر و در حال افزایش به جوان ترها تکیه دهند. به طور کلی بالبی باور داشت که تنهایی از جمله ترس و نگرانی های بزرگی است که انسان ها در طول زندگی تجربه می کنند. پس دلبستگی نزدیک با سایر افراد نیازی است که به صورت غریزی در نهاد ما پنهان می باشد.
بالبی و اینزورث مراحل رشد دلبستگی والدین – کودک را مورد شناسایی قرار دادند؛ کودک ها در طول اولین ماههای رشد به صورتی فزاینده جهت حفظ دلبستگی فعال می باشند. در انتهای سال نخست با ایجاد رشد دلبستگی، کودک بر پایه تجربیات رابطه هایی با مراقب نخستین زندگی خود، یک الگو از رابطه های دلبستگی را تشکیل داده است. هنگامی که آنها در چهارمین مرحله، تقریبا ۳ سال و نیم – ۴ سالگی قدم می گذارند، در این مرحله رابطه ی کودک و والد به مشارکت هدفمند تبدیل گردیده که در این مرحله همکاری واقعی ممکن و میسر می باشد.
چه رفتارهایی نشان از دلبستگی کودک به یک مراقب دارد؟
البته که برخی از رفتارها همانند لبخند زدن، گریه کردن، حواس پرتی، نزدیک شدن، بوسیدن و در آغوش گرفتن از نشانه های دلبستگی و هلاقه مند بودن است که افراد به طور کلی برا ابراز علاقه انجام می دهند. یکسری رفتارها وجود دارند که در کودکی نشان از دلبستگی داشته و همانند آنها را در دوران های دیگر نوجوانی، جوانی، بزرگسالی نیز شاهد هستیم. و اما چه رفتارهایی نشان دهنده دلبستگی کودک به مراقبی خاص دارد؟
گریه ترجیحی
کودک وقتی به آغوش غریبه ها می رود، می گرید. مراقب کودک را از غریبه گرفته و گریه کودک پایان می یابد.
لبخند ترجیحی
کودک چنیدن بار با اشتیاق به مراقب خود لبخند زده و اما در مقابل لبخند زدن غریبه به خود، به زدن لبخندی با احتیاط و برگرداندن روی خود اکتفا می کند.
صدا درآوردن ترجیحی
کودک در ارتباط با مراقب بارهای متعددتر و مشتاق تر صدا تولید می کند.
گریه موقع رفتن مراقب و تعقیب او
کودک با رضایت داخل اتاق بازی می نماید و نسبت به اینکه مراقب در اتاق هست، بی تفاوت بی توجه و بی تفاوت به نظر می رسد، اما وقتی مراقب از اتاق خارج می شود کودک اغاز می کند به گریستن و سینه خیزان مراقب را دنبال می کند.
همچنین کودک مشغول بازی در اتاق است، مراقب در طول اتاق نیز مشغول قدم زدن می باشد؛ کودک به او می نگرد و جهت پی بردن از حضور او سر خود را می چرخاند.
رفتارهای پیشوازانه
مراقب وقتی قدم داخل اتاق می گذارد، کودک لبخند می زند و پس از تولید صدایی خاص به طرف او می رود. کودک از سرو شانه مراقب بالا می رود، با مو و یا لباس او بازی می کند.
پنهان نمودن صورت
کودک در کنار مراقب می ایستد، و پس از نشان دادن اسباب بازیها توسط غریبه ای، کودک آنها را می گیرد و به آغوش مراقب بازمی گردد و صورت خود را در آغوش او می پوشاند.
در آغوش گرفتن و بوسه زدن
کودک در آغوش مراقب خود را جای می دهد و وی را می بوسد، وقتی مادر کودک را در آغوش می کشد، کودک خودش را در آغوش مادر می اندازد.
در این مطلب روانشناسی اختصاص یافته به مراحل رشد دلبستگی شما را با چهار مرحله رشد و تکامل آن آشنا کردیم. امیدواریم مورد توجه تان واقع شده باشد. در صورت تمایل به مطالعه تعریف عشق و خصوصیات افراد عاشق و نیز تاثیر عشق قبلی بر ازدواج بر روی لینک کلیک کنید.
منبع : آرگا
