جنگ جهانی دوم نبردی بین المللی بود که ۶ سال طول کشید و تاثیرات مخرب زیادی برجای گذاشت و کشورهای مختلفی از جمله ایران را نیز درگیر نمود. این مطلب به نحوه شروع جنگ جهانی دوم و علت این نبرد عظیم و ویرانگر می پردازد.
آشنایی با نحوه شروع جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم در اول سپتامبر ۱۹۳۹ با حمله نیروهای آلمانی به لهستان شروع شد و تا دوم سپتامبر ۱۹۴۵ میان دو گروه متفقین و متحدین ادامه یافت. این جنگ فراگیر و ویرانگر علاوه بر اروپا، در قسمت های وسیعی از قاره آسیا، و افریقا تاثیرات مخرب گسترده ای به جا گذاشت و کشورهای اسلامی از جمله ایران را نیز درگیر نمود.
این نبرد بین المللی ۶ سال به طول انجامید و همه کشورهای بزرگ جهان از نظر اقتصادی؛، سیاسی، و نظامی در این جنگ حضور داشتند. اگرچه دو جبهه و اتحاد مختلف را در دو سمت ماجرا به عنوان نیروهای محور متحد و محور متفقین تشکیل داده بودند. درباره این نبرد، مطالب، فیلم ها و مستندهای زیادی تهیه شده که هر یک بخش هایی از حقایق مرگبارترین جنگ تاریخ بشر را آشکار ساخته اند.
کشوری که از دوران جنگ جهانی دوم متحمل بیشترین تلفات شد، اتحاد جماهیر شوری بود که بیشتر از ۲۱ میلیون نفر کشته داد. از هر سرباز آلمانی که در این جنگ کشته شدند، ۴ نفر در جبهه شرقی و در عملیات های تهاجمی و تدافعی علیه نیروهای روسی از بین رفتند.
۸۰ درصد مردان روسیه متولد سال ۱۹۲۳ بعد از پایان جنگ جهانی دوم دیگر زنده نبودند. بین سال های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ جبهه متفقین بیش از ۳.۴ میلیون تن بمب را روی نیروها و قلمروهای دول متحد ریخته که میانگین ۲۷.۷۰۰ تن در ماه می باشد. در ادامه با تاریخ شروع جنگ جهانی دوم و علت این نبرد مرگبار بیشتر آشنا می شوید.
تاریخ شروع نبرد جهانی دوم
اغلب تاریخ نگاران روی این نکته توافق دارند که جنگ جهانی دوم با حمله آلمان به لهستان در یکم سپتامبر ۱۹۳۹ شروع شد. برخی نیز ولی شروع جنگ جهانی دوم را خیلی زودتر و با حمله ژاپن به منچوری در ۱۸ سپتامبر ۱۹۳۱ گزارش کرده اند. تعدادی هم آن را ادامه جنگ جهانی اول با کمی توقف بین آن ها می دانند.
ولی عموما تاریخ شروع جنگ جهانی دوم را اول سپتامبر سال ۱۹۳۹ و حمله آلمان به لهستان که در نتیجه آن فرانسه و بریتانیا به آلمان اعلان جنگ نمودند، می دانند. طولانی ترین نبرد در این جنگ نبرد آتلانتیک بود که از سال ۱۹۳۹ تا سال ۱۹۴۵ ادامه داشت. در نبرد جهانی دوم بیشتر کشورهای جهان از جمله ابرقدرت ها شرکت داشتند.
نیروهای مبارزه گر در دو قالب اتحاد نظامی در مقابل هم قرار گرفته و با این دو اتحاد نظامی، یک جنگ تمام عیار به راه افتاد. در جنگ جهانی دوم بیش از صد میلیون نظامی در بیشتر از سی کشور دنیا درگیر شدند. اکثر شرکت کنندگان در این نبرد، همه توان اقتصادی، صنعتی و علمی خود را در جهت پشتیبانی نظامی بسیج نمودند.
با حدود ۷۰-۸۵ میلیون کشته، جنگ جهانی دوم به مرگبارترین نبرد تاریخ بشر تبدیل شد. خسارات ناشی از بمباران های راهبردی، بیماری، قحطی و هولوکاست در آمار تلفات انسانی جنگ جهانی دوم شمرده می شوند. این نبرد به طور موثر جهان را طی شش سال متوقف کرد.
تا به امروز جنگ جهانی دوم گسترده ترین درگیری نظامی از لحاظ جغرافیایی در طول تاریخ می باشد. هر چند این نبرد به نقاط زیادی از جهان سرایت نمود، ولی اکثر کشورهای درگیر سعی مشترکی با هدف پایان دادن به تخاصم قدرت های محور (ایتالیا- آلمان- ژاپن) از خود نشان دادند. سرانجام این جنگ با برجا گذاشتن تلفات زیاد، با شکست آلمان و ژاپن و پیروی نیروهای متفقین پایان یافت.
چه کشورهایی درگیر جنگ جهانی دوم شدند؟
همانطور که اشاره شد جنگ جهانی دوم بین دو گروه متحد نظامی صورت گرفت. گروه متفقین شامل اتحاد جماهیر شوروی، انگلستان، ایالات متحده امریکا و سایر ملل و گروه متحدین(نیروهای محور) شامل آلمان، ایتالیا، ژاپن و … . بعد از شروع جنگ، آلمان ها توانستند تا اواسط سال ۱۹۴۱ با مجموعه ای از حملات نظامی و معاهدات بخش زیادی از اروپا را به تسخیر درآورند.
بعد از سقوط فرانسه در میانه سال ۱۹۴۰ و شروع نبرد های افریقای شمالی و شرقی، جنگ عملا برای مدتی بین نیروهای محور و بریتانیا صورت گرفت. عملیات بلیتس و نبرد آتلانتیک در این دوران رخ داد. در ۲۲ ژوئن نیروهای محور در جریان عملیاتی تهاجم گسترده ای علیه اتحاد شوری شروع کردند تا با ورود رسمی این کشور به جنگ ، جبهه شرقی باز شود.
در ماه دسامبر ۱۹۴۱ حمله ناگهانی امپراتوری ژاپن به پرل هاریر سبب وارد شدن علنی ایالات متحده به درگیری ها و اعلام جنگ آن علیه امپراتوری ژاپن شد. در پی این اتفاقات بقیه نیروهای محور نیز به عنوان متحدین امپراتوری ژاپن به ایالات متحده اعلان جنگ نمودند.
پیشروی نیروهای محور بعد از شکست امپراتوری ژاپن در جنگ میدوی و شکست آلمان و ایتالیا در نبرد دوم العلمین در مصر و جنگ استالینگراد در خاک شوروی، توقف یافت. مجموعه این رخدادها ابتکار عمل را از نیروهای محور گرفته و آن ها مجبور شدند تا با گرفتن حالت تدافعی، در تمام جبهه ها فقط پاسخگو به راهبردهای طرف روبرو باشند.
در سال ۱۹۴۴ متفقین به فرانسه که در اشغال آلمان بود در طی عملیاتی در نرماندی یورش برده و ضد حملات شوری توانست قلمروهای از دست رفته را پس بگیرد. سال های ۱۹۴۴-۱۹۴۵ میلادی، امپراتوری ژاپن به اجبار از بسیاری از سرزمین های اشغالی در مرکز و جنوب چین و برمه مجبور به عقب نشینی شد.
متفقین هم موفق شدند نیروی دریایی امپراتوری ژاپن را مجبور به عقب نشینی کرده و کنترل جزایر راهبردی غرب اقیانوس آرام را در اختیار بگیرند. در نهایت جنگ در اروپا و با یورش متفقین غربی به آلمان در ۱۹۴۵ به پایان رسید. در نتیجه این حمله، حاکمیت نازی ها پایان یافت و آلمان توسط دشمنانش به اشغال درآمد.
آدولف هیتلر رهبر آلمانی ها قبل از این که توسط مهاجمین به اسارت درآید، خودکشی نمود و بعد از ابلاغ اعلامیه شرایط تسلیم در ۲۶ ژوئیه ۱۹۴۵ توسط متفقین، ژاپن از پذیرش نتیجه جنگ ممانعت کرد و به دنبال آن ایالات متحده اقدام به بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناگاساکی نمود.
شوروی نیز که تا قبل از این به پیمان عدم تجاوز دو طرفه معتقد بود، علیه ژاپن اعلام جنگ نمود و به منچوری حمله کرد. بعد از تسلیم ژاپن در ۱۵ اوت ۱۹۴۵ پیروزی متفقین در آسیا تثبیت شد.
علت اصلی شروع نبرد جهانی دوم
علت اصلی جنگ جهانی دوم به اشتباهات عهدنامه ورسای سال ۱۹۱۹ که ظاهرا به جنگ جهانی اول خاتمه داد باز می گردد. همچنین بحران اقتصادی سال ۱۹۲۹ و از همه مهمتر رقابت سیاسی فاشیسم و دموکراسی های غربی و مارکسیم نیز از علت های دیگر شروع جنگ جهانی دوم محسوب می شوند.
علت اخیر آنچنان در نبرد جهانی دوم دخیل بود که جنگ میان کشورهای درگیر، به شکلی بی سابقه ؛ عموم مردم را به قلمرو جنگ کشانید. به نحوی که در خاتمه جنگ جهانی دوم تعداد کشته شدگان نظامی و غیر نظامی تقریبا یکسان بود.
وضع اسفبار زندگی مردم آلمان در پی شکست در جنگ جهانی اول و الزام دولت این کشور به پرداخت غرامت سنگین جنگی، زمینه را برای ظهور آدولف هیتلر که عامل اصلی شروع جنگ جهانی دوم بود را آسان نمود.
جبهه های نبرد جهانی دوم شامل اروپا، حوزه اقیانوس اطلس، حوزه پاسیفیک، خاورمیانه، جنوب شرق آسیا، چین، حوزه مدیترانه و شمال افریقا بود. فرماندهی نیروهای متفقین را ژوزف استالین، فرانکلین روزولت، وینستون چرچیل، شارل دوگل و چیانگ کای شک بر عهده داشتند.
و فرماندهان نیروهای محور یا متحدین شامل آدولف هیتلر، بنیتو موسیلینی و هیروهیتو بودند. از آمار کشته شدگان این جنگ رقم دقیقی در دست نیست ولی این جنگ، ویرانگر ترین نبرد تاریخ بشریت بوده و آمار قربانیان آن به بیش از ۶۰ میلیون نظامی و غیرنظامی می رسد.
از جمله کشورهایی که بیشترین آمار قربانیان را دارند می توان به اتحادیه جماهیر شوروی با ۴۲ میلیون نفر، آلمان با ۹ میلیون نفر، چین با ۴ میلیون نفر و ژاپن با سه میلیون نفر کشته اشاره کرد.
عهدنامه ورسای
عهدنامه ورسای یکی از ذلت بارترین پیمان هایی بود که بعد از جنگ جهانی اول و به دنبال شکست آلمان ها به این کشور تحمیل شد. هیتلر سوگند خورده بود که این عهدنامه را بر می اندازد. از جمله مفاد این پیمان، دادن سرزمین هایی از آلمان به لهستان بود.
و از آنجا که آلمانی ها لهستان را پایین تر از خود می دانستند، این موضوع برای آن ها خیلی گران تمام شد. از این رو به دستور هیتلر در یکم سپتامبر ۱۹۳۹ ارتش آلمان از مرز لهستان عبور نمود و از شمال و جنوب و غرب به سمت ورشو یورش بردند.
اشغال ایران در نبرد جهانی دوم
در سوم شهریور ۱۳۲۰ نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای انگلیس از جنوب و غرب از سمت زمین و هوا به کشورمان یورش بردند و شهرهای سر راه خود را اشغال نموده و به سمت تهران آمدند. ارتش ایران سریعا متلاشی شد. رضاخان به ناچار استعفا داد.
متفقین با انتقال سلطنت به پسر رضاخان با پادشاهی محمدرضا پهلوی موافقت نمودند. بعد از اشغال، سریعا راه آهن سراسری ایران جهت انتقال کمک های نظامی به پشت جبهه شوروی مورد استفاده واقع شد. ایران که در شروع جنگ اعلان بی طرفی کرده بود در نهایت در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان نازی اعلام جنگ کرد.
هدف اصلی ایران از اعلام این جنگ، پیوستن به اعلامیه ملل متحد و شرکت در کنفرانس صلح بعد از جنگ بود. بعد از پایان جنگ، ارتش انگلیس ایران را ترک نمود اما نیروهای نظامی ارتش امریکا و شوری همچنان در ایران حضور داشتند که به روی کار آمدن دو حکومت خودمختار کوتاه مدت جمهوری مهاباد در کردستان و حکومت فرقه دموکرات در آذربایجان انجامید.
پیامدهای نبرد جهانی دوم
نیروهای متفقین در نبرد جهانی دوم به پیروزی رسیدند. این جنگ در اروپا با اعلام خبر تسلیم آلمان در تاریخ ۷ مه ۱۹۴۵ خاتمه پیدا کرد. و سپس ژاپن هم در نهایت شکست جنگ را پذیرفت. بعد از پایان این نبرد، رایش سوم در آلمان سقوط نمود و ایالات متحده و جماهیر شوروی سابق به بزرگترین قدرت های دنیا تبدیل شدند.
اتحاد جماهیر شوروی در قسمت تحت سلطه خود در آلمان، یک حکومت کمونیستی تشکیل داد و به دنبال آن این کشور به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد. این حکومت تا زمان فرو ریختن دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ پابرجا بود. از سایر پیامدهای جنگ جهانی دوم می توان به تاسیس سازمان ملل اشاره داشت.
همچنین بعد از پایان این نبرد، دادگاه نورنبرگ جهت بررسی خسارات و تلفات و جنایات جنگی وارده از سوی آلمان و متحدانش برگزار گردید. به طور کلی این نبرد ساختار اجتماعی و نظام قدرت را در دنیا دگرگون نمود و بعد از آن برای پیشگیری از بروز چنین رخدادهایی، سازمان ملل متحد روی کار آمد.
پس از اتمام جنگ جهانی دوم، نزدیک به نیم قرن، امریکا و اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر در جنگ سرد قرار گرفتند. در پی تلاش های اروپا جهت جبران خسارت و صدمات جنگ جهانی دوم، تاثیر قدرت های اروپایی در دنیا کم رنگ شده و مستعمرات افریقایی و آسیایی آن ها استقلال یافتند. همچنین کشورهای اروپایی سعی کردند با بستن پیمان های چند جانبه، هویت سیاسی واحدی برای خود ایجاد کنند و دشمنی ها را کاهش دهند.
منبع : آرگا
