برای بسیاری از افراد سوالی پیش می آید که قنات چیست؟ قنات یکی از ساده ترین و کاربردی ترین اختراع ایرانیان می باشد. در ادامه شما را بیشتر با مفهوم قنات و تفاوت آن با چاه آشنا می کنیم و اطلاعاتی در مورد مکان ها مناسب ساخت قنات به شما خواهیم داد.
قنات چیست؟
قنات به مسیری گفته می شود که توسط فردی حفاری می شود و در آن آب جمع می شود. در واقع این آب ها همان سفره های آب زیر زمینی اند که به درون قنات ها نفوذ می کنند. در واقع قنات یکی از راه آب ها و کانال هایی می باشد که افراد می توانند بر میزان استفاده از آب مدیریت داشته باشند بنابراین می توانند در زمین های کشاورزی بهتر از این مسیر ها استفاده نمایند. در نظر بگیرید که قنات ها برای به هم پیوستن رشته چاه های مادر مورد استفاده قرار می گیرد و ممکن است تا زمان رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد. در سالیان دور از قنات ها برای آب دهی به ۶۰ هزار روستا و زمین های کشاورزی آن استفاده می شده است و بعدا چاه ها به جای آن ها آمدند و بهره برداری از آب ها را راحت تر کردند.
اختراع قنات توسط ایرانی ها
یکی از ساده ترین مسائل این است که قنات در ایران کشف شده است و به آن کاریز یا کهریز نیز گفته می شده است. سالیانی که از اختراع این مورد می گذرد بسیار زیاد می باشد و فواید بسیار زیادی برای کشاورزان و افرادی که در گذشته زندگی می کردند داشته است و هنوز هم دارای کارایی های خاصی می باشد ولی بسیاری از این قنات ها به مرمت و بازسازی نیاز دارند تا بتوانند سالیان دیگر نیز تامین کننده آب باشند. در واقع با استفاده از این اختراع ایرانیان می توانید مقدار بسیار زیادی آب را از زیر زمین جمع کرد و به سطح زمین رساند.
ویژگی های قنات
برای این که بتوانید به سوال قنات چیست؟ پاسخ درستی بدهید نیاز است تا با ویژگی های آن آشنا گردید. این ویژگی ها عبارتند از :
- زیر خاک بودن بخش بسیار زیادی از آب و پیشگیری از هدر رفت آن توسط تبخیر
- تامین شدن نیروی قنات ها از طریق جاذبه و بدون نیاز به پمپ
- استفاده کردن از آب های زیر زمینی تجدید پذیر
نکته : مورد سوم خودش دارای مزیت های بسیاری می باشد از این رو نیاز است تا بیشتر به قنات ها اهمیت داده و سعی کنید در نگهداری از آن ها کوشا باشید.
بخش های قنات
برای این که بتوانید بیشتر با قنات آشنا شوید در ادامه قصد داریم بخش های متفاوتی از آن را برای شما بررسی نماییم.
- یکی از بخش های قنات هرنج یا هانه می باشد و رو باز است.
- آغاز قنات همان ابتدای آن می باشد که به آن پایاب می گویند. در واقع پایاب جایی است که آب از دل قنات بیرون می زند و برای آبیاری زمین های کشاورزی و یا سایر موارد استفاده می گردد.
- یک کانال طولی و شیب دار در زیر زمین
- چاه های عمودی متعدد که متصل به سطح زیر زمین می باشند.
- مادر چاه یا پیشکار کاریز جایی می باشد که چاه مادر در آن قرار گرفته است.
طول و عمق در قنات ها
جالب است بدانید که طول و عمق در قنات ها با توجه به مکانی که قرار دارند متفاوت می باشد. در واقع طول یک رشته کاریز در میزان آب دهی آن موثر است و با این اثر با توجه به شیب زمین و عمق چاه مادر دارای تفاوت می شود. طولانی ترین قنات ایران که تاکنون یافت شده است در حوالی گناباد می باشد که طول آن ۷۰ کیلومتر و عمق آن ۴۰۰ متر است و به روایت دیگر ممکن است طوری برابر ۳۵۰ متر داشته باشد. در نظر داشته باشید که هر چقدر طول کاریز بیشتر باشد شیب زمین کمتر خواهد بود.
معایب قنات
شاید برایتان جالب باشد که بدانید قنات ها علاوه بر اینکه دارای یک سری فواید بسیار خوب برای انسان ها اند می توانند یک سری معایبی را نیز با خود به همراه داشته باشد. این معایب عبارت اند از :
- امکان حفر کاریز در نواحی هموار و نواحی که شیب ندارد ممکن نمی باشد.
- اگر زمین ها سست و ماسه ای باشند نمی‌توان قنات حفر کرد.
- آب قنات به صورت دائمی است و نمی توان آن را کنترل نمود در نتیجه آب های زیرزمینی تخلیه می شود.
- کاریز غنی نمی باشد و نوسان های زیادی دارد.
- آسیب پذیری کاریز نسبت به چاه در برابر سیل و زلزله بسیار زیاد می باشد و خرابی قنات ها نیاز به ترمیم دارد و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد.
ثبت جهانی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو در سال ۲۰۱۶ چند مورد از قنات های ایران را به ثبت رساند. ۱۱ قنات ایران که در مناطق خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی هستند در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده اند و عمر این قنات‌ها به ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد.
قدیمی ترین قنات ها
از این موارد یافت شده قدیمی ترین نمونه قنات‌ها مربوط به ۲۲۶۵ سال پیش و متاخر ترین آن ها مربوط به ۷۵۵ سال قبل می باشد. کاریز هایی در ایران وجود دارند که می توان گفت قدمت آنها به ۲۵۰۰ سال پیش باز می گردد و از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی و منطقه تنها منبع آبی که افراد مورد استفاده قرار می دادند از طریق کاریز بوده است.
حال که می دانیم قنات چیست و چه کاربردی دارد و مزایا و معایب آن برایتان روشن است بهتر است بدانید که ما کهن ترین تمدن کاریزی در سطح جهان هستیم. در ادامه می توانید سایر مطالبی که در زمینه دانستنی های علمی نوشته شده است را مانند تفاوت چاه و قنات مشاهده کرده و اطلاعات خود را در زمینه بالا ببرید و برای این کار کافی است بر روی لینک داده شده کلیک نمایید.
منبع : آرگا
