دسته ها
چهارشنبه ۲۴ بهمن ۱۴۰۳

آشنایی با یاتاقان خودرو و تفاوت آن با بلبرینگ

  • شیوا فهیمی
  • ۱۲ اسفند ۱۴۰۰
  • ۰

در این مطلب با یک قطعه مهم خودرو به اسم یاتاقان آشنا می شوید. قطعه ای که در صورت نداشتن عملکرد صحیح، خسارت زیادی را به همراه داشته و کارکرد ماشین را با اختلال مواجه می کند.

یاتاقان قطعه ای در خودروها است که میان دسته پیستون و میل لنگ قرار می گیرد تا حرکت این دو قطعه روی یکدیگر را روان نماید. به آشنایی با یاتاقان خودرو, در این مطلب به بررسی وظایف و انواع آن می پردازیم. ضمنا به دلایل یاتاقان زدن هم اشاره می شود.

آشنایی با یاتاقان خودرو و وظایف آن

یاتاقان یا Bearing قطعه ای است که اجازه حرکت نسبی مشخصی را میان دو یا بیشتر از چند قطعه می دهد که به صورت چرخشی یا خطی می باشد. یاتاقان ها را می توان به طور گسترده بر اساس حرکت مجازشان یا بر اساس اصول کاری و  تحمل جهت بارهای اعمالی دسته بندی نمود.

به این ترتیب یاتاقان خودرو در یک تعریف ساده و مختصر ورقه ای نیم دایره شکل و نازک می باشد که در محلی بین میل لنگ و سیلندر و میل لنگ و شاتون تعبیه می شود. با نگاهی ساده تر به این قطعه، می توان دو قطعه فلزی را در نپر گرفت که روی هم قرار دارند و هیچ قطعه ای برای روان سازی حرکت این دو وجود ندارد. بنابراین اصطکاک و خوردگی ایجاد می شود ولی با کمک یاتاقان خودرو، این مشکل برای همیشه برطرف شد.

در واقع باید حرکت بالا و پایین پیستون در موتور ماشین به کمک پیستون به حرکت چرخشی تبدیل گردد. از این رو باید میل لنگ با موتور مرتبط باشد تا خودرو حرکت را شروع کند. اکنون برای کامل شدن حرکت و جلوگیری از اصطکاک، یاتاقان ماشین وارد کار می شود. در این راستا یکی از عیوب مهم و بااهمیت یاتاقان زدن موتور می باشد که در صورت عدم توجه و حل به موقع، خسارت سنگینی را به دنبال دارد.

هنگامی که به هر دلیل از جمله کمبود آب یا روغن  یا افزایش بیش از حد مجاز دور موتور، دمای موتور هم از میزان مجاز بالاتر برود، به اجزا مختلف آن به ویژه بخش های متحرک صدمات زیادی وارد می شود که به این حالت در اصطلاح گیرپاژ یا سوختن موتور اطلاق می شود و درباره یاتاقان ها نیز هنگامی که به دلیل سوختن ، نتواند اصطکاک شاتون و میل لنگ را کاهش دهد، به اصطلاح یاتاقان زدن می گویند که تقریبا معادل عامیانه سوختن موتور بین تعمیرکاران می باشد.

با این تفاسیر یاتاقان قطعه ای است که بین دسته پیستون و میل لنگ جای گرفته و روان سازی حرکت این دو قطعه را موجب می شود. در صورتی که این قطعه عملکرد صحیحی نداشته باشد، می تواند خسارت زیادی را موجب شده و کارکرد خودرو را مختل نماید. اگر تاکنون تجربه شنیدن صدای برخورد دو قطعه فلزی به یکدیگر را در ماشین شنیده باشید، به نوعی می توان گفت که یاتاقان زدن اتفاق افتاده و برای تعمیر آن باید اقدام شود.

یاتاقان در موتور خودرو کاربردهای مختلفی دارد که به سه مورد از مهمترین آن ها اشاره می شود.

  • جلوگیری از برخورد میل لنگ و پیستون با یکدیگر تا هنگام کار با آسیب با خوردگی مواجه نشوند. (کاهش اصطکاک بین میل لنگ و پیستون)
  • جلوگیری از برخورد شاتون و میل لنگ و ضربه آن ها با یکدیگر تا از آسیب و خوردگی احتمالی  آن ها پیشگیری شود.
  • تنظیم و کنترل شاتون ها و میل لنگ به همراه روان سازی حرکت آن ها
  • پیشگیری از لرزش قطعات مکانیکی و صداهای ناشی از آن
  • نگهداری مستحکم قطعات کنار هم

احتمالا این موارد کارایی یاتاقان را مشابه وظایف بلبرینگ می دانید. باید اشاره کرد که بلبرینگ زیرمجموعه یاتاقان بوده که به همراه رولبرینگ از اصطکاک قطعات ماشین جلوگیری می کنند. قابل ذکر است یاتاقان ها با روغن موتور هم در تماس می باشند.

یاتاقان از دو حلقه و ساچمه های در سایزهای مختلف تشکیل شده و بر اساس شکل ظاهری کاربردهای مختلفی ارائه می دهد. به طور مثال، در صورتی که ساچمه های یاتاقان ماشین توپی و گرد باشند، یاتاقان از نوع بلبرینگ می باشد و اگر ساچمه ها سوزنی یا مخروطی باشند، از نوع رولبرینگ است. هنگامی که این ساچمه ها درون حلقه قرار بگیرند، میان دو قطعه غلتیده و حرکت قطعه ها روان می شود.

انواع یاتاقان ماشین

بر اساس محل قرارگیری ، یاتاقان ها به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم بندی می شوند که مطابق کارکرد و محل استفاده با یکدیگر فرق دارند. این دو یاتاقان هر کدام با یکی از محورهای ثابت و متحرک میل لنگ مرتبط هستند. محور اصلی یا ثابت میل لنگ به بلوک سیلندر اتصال داشته و فقط حول محورش می چرخد.

محور متحرک آن به شاتون متصل بوده و حول محور اصلی ثابت چرخش دارد. یاتاقان ها چه ثابت و چه متحرک، دو تکه ای بوده و از دو نیم دایره که به یکدیگر پیچ و مهره می شوند، تشکیل شده اند. قابل ذکر است یاتاقان ها از نظر کاربرد به دو دسته غلتشی و لغزشی تقسیم می شوند.

یاتاقان ثابت:

میل لنگ ها علیرغم حرکت دورانی، گهگاه حرکت رفت و برگشتی نیز دارند که به اصطلاح لقی میل لنگ گفته می شود. یاتاقان ثابت این لقی را کنترل کرده و از ضربه هایی که ممکن است به آن وارد شود، جلوگیری می کند. در حقیقت یک تکیه گاه محکم برای میل لنگ که با اتصال  حول محور ثابت، میل لنگ لقی آن را نسبت به پیستون و بلوک سیلندر تنظیم می نماید. در این نوع یاتاقان که برخی مواقع به اسم یاتاقان میل لنگ نیز شناخته می شود، یکی از دو نیم دایره به بلوک سیلندر وصل شده و نیم دایره دیگر بعد از پیچیدن حول محور میل لنگ به آن پیچ و مهره می گردد.

موتورهای ماشین معمولا دارای ۴ سیلندر بوده و پنج یاتاقان ثابت میل لنگ ها را نگه می دارند. این یاتاقان ها به علت رد شدن روغن و روان کننده برای میل لنگ به صورت سوراخ دار هستند که از بروز هر نوع اختلال احتمالی پیشگیری می کنند. اگر این یاتاقان با مشکل و نقصی مواجه شود، صدای منظم و شبیه به غرش ایجاد می کند که معمولا بعد از ساییده شدن یاتاقان های ثابت تولید می شود.

یاتاقان متحرک:

یاتاقان متحرک یا یاتاقان شاتون، بین شاتون و میل لنگ جای گرفته و مانع از لقی شاتون نسبت به میل لنگ می شود.  دقیقا همان کاری که یاتاقان ثابت اجرا می کند. ولی تفاوت بزرگی که میان این دو نوع یاتاقان دیده می شود این است که میل لنگ در یاتاقان متحرک آزاد بوده و حرکت رفت و برگشتی به دورانی مبدل می شود.

البته در نوع متحرک سوراخی روی یاتاقان وجود ندارد و تنها دارای شیار می باشد. نحوه اتصال این نوع یاتاقان به این صورت است که یکی از نیم دایره های آن به شاتون متصل بوده و دیگری هم بعد از پیچیده شدن حول محور میل لنگ، به آن اتصال می یابد. با خرابی و ساییده شدن یاتاقان متحرک، در اغلب موارد صدای تق تق و مشخص تری نسبت به یاتاقان ثابت شنیده می شود. صدای یاتاقان خراب، جدا از ثابت با متحرک بودن در دورهای بالای موتور بخصوص هنگام شتاب گیری با خودرو سرد، بلند و سنگین به گوشی می رسد.

یاتاقان غلتشی:

یاتاقان غلتشی از دو رینگ و تعدادی ساچمه تشکیل شده که بیشتر برای یاتاقان های متحرک به کار می رود. در این یاتاقان از یک توری برنجی جهت جداسازی ساچمه هایی که مماس بر هم می باشند، استفاده می شود. در واقع و دسته ای از یاتاقان ها که در آن انتقال بار اصلی توسط تماس غلتشی صورت می گیرد یاتاقان غلتشی گفته می شود. سرعت بار و ویسکوزیته روغن از عواملی می باشند که روی مشخصه های اصطکاکی در این نوع یاتاقان تاثیر می گذارند.

یاتاقان لغزشی:

یاتاقان لغزشی به عنوان محافظ برای حرکات استفاده می شود. این نوع یاتاقان به دلیل مزایای متعدد، شکل ظاهری و دقت ابعادی بالا، در صنایع بزرگ مانند شرکت های نفتی، پالایشگاه ها و … مورد استفاده قرار می گیرد.

فرق یاتاقان و بلبرینگ

پیشتر نیز اشاره شد که بلبرینگ در حقیقت نوعی یاتاقان می باشد که از سیستم غلتش جهت بهبود حرکت و چرخش سایر قطعه های موتور استفاده می کند. اجزای اصلی تشکیل دهنده بلبرینگ شامل قفسه، کاسه نمد فلزی، ساچمه، رینگ خارجی و رینگ داخلی است. ساختار این قطعه طوری است که در آن ساچمه های گرد به کمک سطوح صیقلی موجود در آن، سبب کاهش اصطکاک به طور چشمگیری می شوند. در نتیجه قطعات حرکت روان تری خواهند داشت.

اگر به علت مشکلاتی که به واسطه یاتاقان زدن خودرو ایجاد شده به تعمیرگاه مراجعه نموده باشید، حتما اسم کپه یاتاقان و بغل یاتاقانی به گوش شما رسیده است. کپه یاتاقان پوسته ای است که یاتاقان متحرک را به شاتون اتصال می دهد. یک پوسته که یاتاقان داخل آن جای گرفته و به یک سر شاتون که با میل لنگ ارتباط دارد، سوار می شود.

در مورد بغل یاتاقانی باید گفت اگر به یاتاقان به دقت نگاه کنید متوجه خواهید شد که قطر یاتاقان اندکی از قطر میل لنگ بیشتر است. این فاصله باید توسط روغنی پر شود که مانع از اصطکاک شده و حرکت این قطعات روان گردد. ولی این فاصله نمی تواند مقدار دلخواهی در نظر گرفته شود و برای به هم نخوردن عملکرد صحیح یاتاقان، باید از نسبت خاصی پیروی کند.

اینجاست که برای تنظیم دقیق این فاصله، قطعه ای هلالی شکل و فلزی به اسم بغل یاتاقان وارد عمل می شود که بر اساس سایز دسته بندی می شود. این قطعه از یک طرف به بلوک سیلندر و از یک طرف با کپه یاتاقان در تماس است. خوب است بدانید که هر خودرویی در این مورد دارای استاندارد خاصی می باشد و قطر یاتاقان به صورت کد روی دیواره آن درج شده است.

حال اگر میل لنگ تعمیر شود، می توان با تراش دادن آن یاتاقانی با قطر جدید ساخت و مورد استفاده قرار داد. با ساییدگی بغل یاتاقانی میل لنگ، صدای نامنظم و تیزی هنگام تعویض دنده به گوش می رسد.

همانگونه که اشاره شد یاتاقان بخش بسیار اساسی و مهمی در کارکرد صحیح موتور خودرو است. از این رو هر گونه آسیبی که به علت اختلال در کارکرد یاتاقان روی دهد را یاتاقان زدن می گویند. در حقیقت یاتاقان در موتور ماشین، میل لنگ را در لایه ای پر از روغن به شکل غلطان نگاه می دارد و به این ترتیب، حرکت را ساده می کند.

در صورتی که به هر علتی این روغن، در این میان حضور نداشته باشد، میان فلزات ساییدگی ایجاد شده و به دلیل دمای بالای موتور خودرو لایه های یاتاقان ذوب خواهند شد. در چنین شرایطی توصیه می شود بعد از شنیدن صدای تلق تلق از موتور، سریعا خودرو را خاموش نموده و به تعمیرگاه مراجعه شود. از دیگر علائم یاتاقان زدن موارد زیر می باشند.

  • شنیدن صدای تق تق موتور هنگام شتاب گرفتن یا گاز دادن ماشین
  • قفل شدن موتور که در این صورت موتور به هیچ وجه روشن نمی شود.

در صورتی که قطعه یاتاقان به هر علتی بیش از حد داغ شود، دفرمگی پیدا کرده و اگر ذوب شود، سبب چسبیدن دسته پیستون به میل لنگ و در نهایت سوختن موتور می شود. با یاتاقان زدن، صدای بسیار بدی به گوش می رسد و اتومبیل برای حرکت به نیروی زیادی نیاز دارد چون اصطکاک موتور بسیار زیاد است. اگر در این وضعیت سریعا ماشین را خاموش نکنید، موتور می سوزد.

دلایل یاتاقان زدن ماشین

فرسودگی، شکستن یاتاقان ها، ذوب شدن و تغییر شکل آن ها می تواند سبب یاتاقان زدن ماشین شود. از دیگر دلایل این موضوع می توان به عدم تعویض به موقع روغن، استفاده از روغن بی کیفیت، رسوب زیاد روغن، رانندگی با دور موتور بالا، مخلوط شدن آب و روغن، عدم روغن کاری صحیح، لقی شاتون، خرابی پمپ بنزین، می باشد.

دقت کنید که یاتاقان ماشین نیز همانند دیگر قطعات به تعویض نیاز داشته و در معرض استهلاک می باشد. ضمنا دلایلی مانند خرابی رادیاتور، قفل ترموستات که سبب بالا رفتن دمای موتور می گردند، سبب عملکرد ناصحیح یاتاقان خودرو می شوند.

قابل ذکر است خراب شدن یاتاقان فقط با تعویض آن قابل جبران بوده و در واقع این قطعه به مرور زمان با خط و خش هایی همراه می شود که امکان رفع آن ها وجود ندارد. به این ترتیب بهترین کار برای جلوگیری از یاتاقان زدن موتور این است که بررسی های دوره ای ماشین را جدی بگیرید. برای اطلاع از کاهش استهلاک خودرو روی لینک ها کلیک کنید.

منبع : آرگا

مطالب مرتبط
مطالب داغ
همچنین ببینید
مشاهده دیدگاه های این مطلب
دیدگاه های مطلب
۰ دیدگاه برای این نوشته

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *