دسته ها
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

زندگینامه ابوالفضل بیهقی و نگاهی به ویژگی های سخنان وی

  • ساناز براتی
  • ۱۱ تیر ۱۴۰۰
  • ۰

ابوالفضل بیهقی ادیب، پژوهشگر و پدر نثر فارسی می باشد، ایشان با نگارش تاریخ بیهقی مهمترین منبع تاریخ غزنوی را رقم زد و کتابی با ارزش برای این مرزو بوم بر جای گذاشت. در این مطلب با زندگینامه ایشان در کنار ما باشید.

ابوالفضل بیهقی یکی از بزرگ مردان دنیای ادب می باشد، او مورخ و نویسنده معروف ایرانی می باشد که آثار بزرگی از خود بر جای گذاشته است، در این مطلب می خواهیم با زندگینامه ابوالفضل بیهقی آشنا شویم.

زندگینامه ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی

ادبیات نشان دهنده ارزش ها، معیارها و ویژگی هایی می باشد که زندگی فردی و اجتماعی حول آن می چرخد، از این رو نقد و بررسی آثار ادبی نمی تواند دور از این ارزش ها و معیارها باشد. در واقع بررسی آثار ادبی و آشنایی با بزرگان ادب و خصوصیات آن ها به نوعی درس زندگی برای ما است. در بین بزرگان دنیای ادب فارسی به بررسی زندگینامه ابوالفضل بیهقی می پردازیم که به دوستداران ادب چنین می گوید: «بنای برافراشته اش تا آخر روزگار باقی خواهد ماند.»

ابوالفضل بیهقی و تذکره او

دوران کودکی

ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی در ۳۷۰ هجری شمسی ۹۹۵ در روستای حارث آباد بیهق یا همان سبزوار قدیم متولد شد. نام ابوالفضل محمد را برای او انتخاب کردند. پدر ایشان که حسین نام داشت او را از همان دوره کودکی در نیشابور به کسب علم و دانش وادار نمود. خانواده این بزرگ مرد با بزرگان روزگار خود رفت و آمد داشتند. ابوالفضل از همان دوره کودکی عقل و درایت بالایی داشت و از دیافت و هوشمندی ویژه ای برخوردار بود و به نویسندگی علاقه نشان می داد.

مروری بر زندگینامه ابوالفضل بیهقی

دوره جوانی

در زندگینامه ابوالفضل بیهقی نوبت به دوره جوانی ایشان می رسد. بعد از عبور از کودکی ابوالفضل در دوره جوانی از نیشابور به سوی غزنین حرکت نمود و در آن جا جذب کار دیوانی شد و با توجه به استعداد و شایستگی که از خود نشان می داد خیلی زود دستیار خواجه ابونصر مشکان گردید، ابونصر مشکان صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی بودند و از دبیران نام آور روزگار محسوب می شوند.

شرححال و تذکره ابوالفضل بیهقی

  •  آرون گروپس
  •  مبل و میز

استاد گرانقدر خواجه ابونصر تا زمان مرگ هیچ گاه بیهقی را از خود دور نکرد و انقدر او را گرامی و نزدیک به خود می دانست که پنهان ترین اسرار دستگاه غزنویان را نیز با ایشان در میان می گذاشت، که این موضوع سال ها بعد کارمایه با ارزشی برای تاریخ بیهقی شد، آن چنان که اتفاق هایی را که خودش شاهد و ناظر نبود را از قول استاد خود ابونصر نقل قول کرده به گونه ای که خودش در بین ماجرا بوده است که نشان از خرد و درستی بی همتای او دارد.

ابوالفضل بیهقی و زندگینامه ایشان

پس از دوره محمود غزنوی، بیهقی در دوره پادشاهی امیر محمد پسر کوچک محمود که البته دورانی کوتاه بود، دبیر دیوان رسالت شد و شاهد دولت مستعجل این مرد بود. بعد از آن پس از به اقبال رسیدن مسعود و پادشاهی او ابوالفضل بیهقی شاهد لحظه به لحظه اوج گرفتن و فرد زندگانی این مرد بود. این گونه بود که ما امروز به تماشای زندگی عبرت انگیز او و آیینه تمام نمای دوران او در نوشته های بیهقی می نشینیم.

مروری بر شرححال و تذکره ابوالفضل بیهقی

میانسالی تا مرگ

در ادامه زندگینامه ابوالفضل بیهقی، پس از مرگ خواجه ابونصر مشکان در سال ۴۳۱ هجری قمری شاه مسعود بیهقی را به عنوان جانشین ایشان از هر جهت شایسته دانست اما به دلیل جوان بودن ایشان، فردی دیگر به نام بوسهل زوزنی که شخصی سالخورده بود را جانشین ابونصر نمود و بیهقی که در آن زمان چهل و شش سال داشت در شغل قبل خود باقی ماند. بیهقی از همکاری با  رئیس بدنهاد جدید خود که در کتابش در مورد او توضیح داده است، راضی نبود و تصمیم به استعفا گرفت. اما شاه آن دوره یعنی مسعود او را به پشتیبانی خود دلگرم نمود و وادار به ادامه کار کرد.

نگاهی به زندگینامه ابوالفضل بیهقی

بعد از گشته شدن مسعود غزنوی در سال ۴۳۲ هجری قمری با روی کار آمدن فرزندش همچنان بیهقی مانند میراثی گرانبها در دستگاه پادشاهی باقی ماند، بعد از پسر اول مسعود و اتمام فرمانراویی او نوبت به فرمانروایی پسر دیگر مسعود یعنی محمود غزنوی رسید. آن زمان بیهقی آن چنان در کوره روزگار گداخته شده بود که شایسته برگزیده شدن برای شغل صاحب دیوانی رسالت شد و به این مقام رسید. ولی طولی نکشید که به دلیل مخالفت ها و سخن چینی های غلام فرومایه ای در آن زمان، از کار برکنار شد و سلطان اجازه داد تا این غلام بیهقی را بازداشت کرده و خانه او را غارت نماید. ابوالفضل بیهقی در زندگینامه خود سرگذشت دردناک این دوران را در تاریخ مفصل خود آورده بود اما این قسمت از کتاب و نوشته های او جزء قسمت های از دست رفته کتاب می باشد که خوشبختانه عوفی در فصل نوزدهم از باب سوم کتاب «جوامع الحکایات» خود این داستان را نقل نموده است.

حسبحال ابوالفضل بیهقی

بعدها زمانی که سلطان عبدالرشید غزنوی به دست غلامی از غلامانشورشی یعنی طغرل کافر نعمت کشته شد، اوضاع دگرگون شد و بیهقی از زندان خلاصی یافت. غلام به حکومت رسیده نتوانست حکومت طولانی داشته باشد و بعد از ۵۰ روز از حکومت برکنار شد و دوباره حکومت به دست محمدیان افتاد. در آن زمان بیهقی دیگر شغل و مقام درباری را نپذیرفت و به گوشه ای رفت و کنج عافیت برگزید.

با توجه به نقل برخی مورخان ابوالفضل بیهقی به شهر غزنه مهاجرت نمود و در همان جا در سال ۴۷۰ هجری قمری چشم از جهان فرو بست. با این تفاسیر ایشان حدود ۱۹ سال بعد از نوشتن تاریخ بیهقی زندگی کرده است و هر زمان که اطلاعات جدیدی کسب می کرده آن را به تارخ اضافه می نموده است.

شرححالی از ابوالفضل بیهقی

آرامگاه ابوالفضل بیهقی

اغلب افرادی که به منطقه ی بیهق در خراسان بزرگ که در حال حاضر به نام سبزوار شناخته می گردد، سفر می کنند و دوست دارند که سری به آرامگاه نویسنده «تاریخ بیهقی» بزنند، اشتباها از آرامگاه ابن فندق سر در می آورند.

شبیه بودن نام خانوادقی ابن فندق با ابوافضل باعث شده تا نه تنها مسافران بلکه مردم شهر سبزوار نیز دچار اشتباه می شوند. ظهیر الدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فندوق بیهقی است که حکیم و ریاضی دان مشهور قرن ششم هجری بوده و بجز شباهت اسمی هیچ نسبتی با ابوالفضل بیهقی ندارد. آرامگاه این فرد در بخش ششتمد واقع در ۳۵ کیلومتری شهر سبزوار قرار دارد، در حالی که ابوالفضل بیهقی در روستایی در این ناحیه متولد شد و بعد به غزنه مهاجرت نمود و در همان جا درگذشت. حدود ۶۰ تا ۷۰ سال بعد از درگذشت این بزرگ مرد شهر غزنه در حمله ای نابود می شود و از این رو مدفن ابوالفضل بیهقی نامشخص می باشد.

زندگینامه ابوالفضل بیهقی پدر فارسی

در زندگینامه این بزرگ مرد دیدیم که ایشان در سال ۳۷۰ هجری خورشیدی متولد شد و در سال ۴۵۶ هجری خورشیدی از دنیا رفت. ایشان اوایل عمر خود را در نیشابور تحصیل کرد و بعد به سوی دبیری دیوان محمود غزنوی رفت. او عمری گهر بار و سرشار از علم ورزی داشت و اثار ماندگاری را از خود بر جای گذاشت.

بررسی زندگینامه ابوالفضل بیهقی

معرفی آثار

کتاب مشهور ایشان که در حال حاضر با نام تاریخ بیهقی شناخته می شود، در ابتدا با نام تاریخ ناصری شناخته می شد. علت این نامگذاری به دو دلیل بود یکی این که لقب سبکتگین یعنی پدر محمود غزنوی ناصرالدین بوده و این کتاب در مورد تاریخ خاندان و فرزندان و فرزندزادگان ناصری بوده و اینکه لقب سلطان محمود ناصرالدین الله بوده است. با این وجود این کتاب با اسامی دیگری نیز شناخته می شود:

تاریخ آل ناصر، تاریخ آل سبکتگین، جامع فی تاریخ سبکتگین و سرانجام تاریخ بیهقی

دلیل داشتن این نام می تواند به خاطر بی توجهی به نام اصلی آن یعنی تاریخ ناصری می باشد. در حال حاضر بخش موجود و باقی مانده از تاریخ بیهقی را تاریخ مسعودی هم می نامند. به این دلیل که فقط رویدادهای دوره پادشاهی مسعود در آن وجود دارد.

علاوه بر کتاب تاریخ بیهقی، کتاب دیگری به اسم زینهالکتاب در اداب کتاب به ابوالفضل بیهقی نسبت داده شده است.

شرح حال برای ابوالفضل بیهقی

ویژگی سخنان ابوالفضل بیهقی

بعد از آشنایی با زندگینامه ابوالفضل بیهقی باید بدانید که اهمیت تاریخ بیهقی به دو دلیل می باشد، یکی به خاطر تاریخ نگاری و دیگری به خاطر هنر نویسندگی:

  • نثر بیهقی در واقع نوعی نثر داستانی می باشد که در خدمت محتوای تاریخی قرار گرفته است.
  • در چند مورد که نویسنده مناسب دیده است از اطناب استفاده شده است ولی در مجموع ایجاز در کلام کاملا نمایان است و این موضوع یکی از جلوه های بارز بلاغت طبیعی در سخنان بیهقی می باشد.
  • تمثیل ها و تعبیرهای استفاده شده در کتاب بسیار بلیغ و زیبا هستند.
  • استشهادی است به تاریخ و قصه
  • آفرینش واژه ها و ترکیبات بدیع در کتاب
  • استفاده ای طبیعی و غیر متکلفانه از لغت ها و جمع مکسر و گاهی نیز عبارات عربی در کتاب.
  • حذف فعل ها و حتی در برخی موارد قسمتی از یک عبارات به قرینه، با توجه به اقتضای بلاغت کلام
  • زیبایی و خوش آهنگ بودن کلام
  • توصیفی دقیق و جذاب برای وضعیت ظاهری و باطنی افراد
  • تجسم و تصویر هنرمندانه صحنه ها و وسائل
  • ایجاز و اطناب به جا و کاملا طبیعی.

آشنایی با بیوگرافی ابوالفضل بیهقی

خلاصه ای از تاریخ بیهقی

تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی است که به دست ابوالفضل بیهقی نوشته شده است، موضوع اصلی این کتاب تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی و دودمان غزنوی می باشد. کتاب مورد نظر علاوه بر تاریخ غزنویان قسمت هایی در مورد صفاریان، سامانیان و دوره پیش از برآمدن و پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخه اصلی این کتاب حدود ۳۰ جلد بوده است که متاسفانه به دستور مسعود غزنوی قسمت زیادی از آن از بین رفته و در حال حاضر از آن مقدار کمی یعنی حدود ۵ جلد باقی مانده است.

آشنایی با شرح حال ابوالفضل بیهقی

کهن ترین کتابی که از تاریخ بیهقی یاد نموده است. تاریخ بیهق اثر ابوالحسن بیهقی می باشد که بعد از شرح حال ابوالفضل بیهقی از کتاب او نیز یاد کرده است. در ادامه می توانید با کلیک بر روی لینک های مقابل برای زندگینامه حکیم عمر خیام و زندگینامه ابوریحان بیرونی نیز آشنا شوید.

منبع : آرگا


مطالب مرتبط
مطالب داغ
همچنین ببینید
مشاهده دیدگاه های این مطلب
دیدگاه های مطلب
۰ دیدگاه برای این نوشته

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *