به طور کلی ایجاد سیل به معنی طغیان کردن آب، زیر آب رفتن گستره ای از زمین و طوفانی شدن می باشد که در معنای آب جاری شده کاربرد این واژه بر ریزش جریان دلالت داشته و مخالف معنی عدم ریزش یا فرونشینی خواهد بود. در واقع سیل طوفان جهان افسانه و احتمالا تاریخ به عنوان طوفان در اساطیر به کار رفته است.
چگونگی ایجاد سیل
بهتر است بدانید که در واقع سیل سرریز آبی است که باعث غرق شدن زمین هایی که در حالت عادی خشک هستند می شود. سیل ممکن است به حریان حاصل از جزر و مد اطلاق شود و همچنین موضوع مطالعات مختلف در زمینه های آب شناسی بوده و در کشاورزی، مهندسی عمران و بهداشت عمومی دارای اهمیت کلیدی است. توجه داشته باشید که تاثیرات بشر بر محیط زیست مانند تغییر کاربری زمین از طریق جنگل زدایی و از بین بردن تالاب ها، تغییر مسیر آبراهه ها با ساختن خاک دیوار و مشکلات اساسی تر مانند تغییر اقلیم و افزایش سطح آب دریاها معمولا باعث افزایش شدت و دفعات وقوع سیل خواهد شد. در اغلب مواقع سیل ممکن است در پی سرریز آب از رود، دریاچه یا اقیانوس آبی و در نتیجه خروج آب از گستره آبی عادی خود و یا در اثر جمع شدن آب باران روی زمین های اشباع شده رخ دهد. با وجود اینکه اندازه یک دریاچه یا گستره آبی ممکن است در نتیجه تغییرات فصلی بارش و ذوب شدن برف افزایش پیدا کند این تغییر اغلب اندک بوده و به ندرت باعث آبگرفتگی خواهد شد. جالب است بدانید که سیل در رودخانه با افزایش نرخ جریان به میزانی بیش از ظرفیت کانال رودخانه ای به ویژه در رودپیچ های آبراهه رخ می دهد. سیل ها اغلب باعث وارد آمدن آسیب به خانه ها و فعالیت های تجاری واقع شده در حریم طبیعی رودخانه خواهند شد. با وجود اینکه آسیب ناشی از سیل های رودخانه ای با فاصله گرفتن از رودخانه کاهش پیدا می کند و مردم نیز اغلب به دلیل وجود زمین های هموار و حاصلخیز و همچنین سهولت در رفت و آمد از طریق رودخانه به صورت سنتی در کنار رودها ساکن خواهند شد.
عوامل اصلی در ایجاد سیل:
از گذشته های بسیار دور مردم برای دسترسی به سیستم حمل و نقل ارزان و راحت و همچنین داشتن دسترسی به منابع غذایی و تجارت در کنار دریاها و رودخانه ها اسکان پیدا می کردند و چنانچه جمعیت انسانی در کنار منابع طبیعی آبی متمرکز نبودند هیچ نگرانی از بروز سیل وجود نداشت اما به هر حال وجود خاک حاصلخیز کنار رودخانه ها باعث جاری شدن سیلاب های متعدد و وجود انواع رسوب گذاری های عادی همراه با آن خواهد شد.
معمولا سیلاب های شکل گرفته از دریا قدرت ایجاد طغیان ها یا در هم نوردیدن استحکامات ضد سیل مانند سیل شکن ها و همچنین صاف کردن تپه های شنی یا پر کردن قسمت های گود زمین را دارد و به همین خاطر در زمین های اطراف این استحکامات ساحلی امکان سیل گرفتگی و آسیب دیدگی متصور خواهد بود. عوامل مختلفی مانند طوفان های سهمگین طوفان های برق آسا، جزر و مد بلند، پدیده سونامی یا ترکیب این ها موجب ایجاد سیلاب های دریایی می شود. از آنجایی که اغلب مناطق شهری در کنار ساحل واقع شده اند اما این تهدید جدی در تمام نقاط جهان وجود دارد.
توجه داشته باشید سیل معمولا زمانی رخ می دهد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد و بدترین حالت های سیل رودخانه ای هم معمولا در زمین های حاشیه ای یک رود جاری می شود. برای مثال می توان به سیل های کوئینزلند در ژانویه سال ۱۹۹۹ اشاره کرد که در آن بخش جنوب شرق کوئینزلند در آب فرو رفت. معمولا سیل زمانی ایجاد می شود که خاک و پوشش گیاهی یک منطقه توانایی جذب کامل آب را نداشته باشد که در این زمان حجم آب به صورت غیر قابل کنترلی از طریق کانال های رودخانه ای یا حفره های طبیعی یا مخازن آب دست ساز بشر ریزش خواهند کرد.
بهتر است بدانید بسیاری از رودخانه ها که در مرز زمین های نسبتا مسطح جاری شده اند دشت های سیلابی را تشکیل می دهند. در هنگام شدید بودن سیل جمع شدن گل و لای روی زمین های زراعی باعث کاهش حاصلخیزی آن ها خواهد شد. در فرهنگ های کشاورزی اولیه ارتباط چرخه سالیانه سیل و سال زراعی از اهمیت بالایی برخوردار بوده به ویژه در مورد مصریان باستان ساکن که در مجاورت رود نیل و ساکنان بین النهرین در کنار رودخانه های دجله و فرات قرار گرفته اند.
سیل های دوره ای معمولا به صورت طبیعی در بسیاری از رودخانه ها رخ داده و موجب به وجود آمدن مناطقی به نام دشت های سیلابی شده است. علت وقوع این سیلاب ها بارش باران های شدید و گاهی نیز توام با ذوب برف است که باعث طغیان رودخانه و جاری شدن آب در زمین های حاشیه ای رود می شود. در واقع نام سیلابی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری می شود سیل آنی است زیرا سیلاب های آنی معمولا در اثر بارش بیش از حد در یک منطقه نسبتا کوچک ایجاد می شوند و از سوی دیگر سیل نواحی ساحلی نیز بر اثر بادهای شدید سطح اقیانوس یا بواسطه امواج حاصله از زمین لرزه های کف دریا به وجود می آید.
باران های موسمی در کشور های استوایی مانند بنگلادش توانایی ایجاد سیل هایی خانمان برانداز را دارند و همچنین طوفان های دریایی موسوم به هاریکان نیز دارای خصوصیات است که در کل توان ایجاد سیل های مخرب را دارد. نام یکی از این خصوصیات طوفان های برق آسا یعنی سیل دریایی که ارتفاع آن به ۸ متر می رسد در اثر حرکت هاریکان دریایی به سمت ساحل به وجود می آید.
از انواع دیگر این علل ترکیب حجم بالای نزولات آسمانی با هاریکان است که این مرکز از فشاری بسیار پایین برخوردار بوده و بنابراین این موقع طوفان سطح دریا چندین متر به بالا کشیده می شود و به صورت مکرر در بنگلادش رخ می دهد.
سر منشاء سیل های ساحلی در اروپا طوفان های سهمگین اطلس هستند که موجب وارد شدن فشار به آب و راندن آن به سمت ساحل خواهد شد به ویژه اگر این فرآیند با جزر و مدت شدید هم همراه باشد تخریب گر خواهد بود.
سیل های آنی ناشی از ذوب برف کوه ها تحت شرایطی نادر و با امتزاج با امواج گرم به عاملی مخرب تبدیل می شوند که باعث از بین رفتن جان و مال مردم می شوند.
در واقع سیل های از متداول ترین اتفاقات طبیعی در سراسر جهان هستند که به همین خاطر بیمه کردن امول در مقابل نابودی ناشی از وقوع سیل امری بسیار دشوار یا غیرممکن است زیرا بروز سیل امری نسبتا قابل پیش بینی محسوب می شود.
مهم ترین خسارات ناشی از سیل:
تخریب منازل مسکونی
تخریب زمین های کشاورزی
تخریب پل و جاده ها
تخریب چاه ها و قنات ها
تخریب بند و سدها
آلودگی آب
از بین رفتن محصولات و حیوانات اهلی
آسیب رسیدن به مکان های بهداشتی و ارتباطی
پوشیده شدن زمین ها از آب
از بین رفتن تاسیسات تصفیه آب و تلمبه خانه ها
پخش شدن انواع زباله ها در سطح زمین
روش های پیشگیری از بروز سیل:
بهتر است بدانید که روش های سازه ای جلوگیری از ایجاد سیل در واقع زیر مجموعه ای از مدیریت سیل است که شامل نقش سازه و بهره برداری از آن است. همچنین بسیاری از این روش ها سابقه چند هزار ساله دارند که در ادامه به بیان آن ها خواهیم پرداخت:
در واقع جلوگیریاز ایجاد شامل فرآیند های خاصی است که با فراهم آوردن و بهره برداری از سازه های طراحی شده اثرات تخریبی ناشی از آن را رفع یا کاهش می دهند که این امر اغلب با ذخیره، محدود سازی و انحراف جریان سیلاب تا حدی که از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد انجام خواهد شد.
هم اکنون در بسیاری از کشور های دنیا ایمنی صدها میلیون نفر در مقابل سیل وابسته به سد ها، سیل بندها و کانال های انحراف سیل است زیرا ساخت سد از جمله کارهایی است که برای کنترل کردن مقدار آب روی زمین می تواند انجام داد. همچنین سد ها می توانند تعیین کنند که چه مقدار آب به داخل رودخانه ها جریان یابد و در عین حال نیروی برق نیز از طریق آن ها تولید خواهد شد.
منبع : آرگا