درمان اختلال دوقطبی یا افسردگی شیدایی چگونه است؟

فردی که مبتلا به اختلال دو قطبی یا افسردگی شیدایی است، دچار نوسانات و تغییرات خلقی شدید می باشد. معمولا این نوسانات هفته ها یا ماه ها طول می کشد و با آنچه که مردم در زندگی خود تجربه می کنند، کاملا متفاوت است. در صورت عدم اقدام به درمان اختلال دوقطبی, فرد رفتارهای پرخطر از خود نشان می دهد. داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بیماری، لازمه زندگی با یک بیمار مبتلا به اختلال دو قطبی است.

درمان اختلال دوقطبی و شناخت کامل این بیماری

اختلال دو قطبی (Bipolar disorder) از جمله اختلالات خلقی است که مشخصه بارز آن تبدیل دوره مانیا یا همان شیدایی به دوره افسردگی است. این بیماری معمولا در اواخر دوره نوجوانی بروز پیدا می کند و در سنین بالای ۴۰ سال احتمال ابتلا به این اختلال کمتر اتفاق می افتد. علت این بیماری هنوز مشخص نیست. ژنتیک، فیزیولوژی مغز و عدم تعادل انتقال دهنده های عصبی ممکن است در ایجاد این بیماری نقش زیادی داشته باشند.

فردی که مبتلا به اختلال دو قطبی است، دچار نوسانات و تغییرات خلقی شدید می باشد. معمولا این نوسانات هفته ها یا ماه ها طول می کشد و با آنچه که مردم در زندگی خود تجربه می کنند، کاملا متفاوت است. در صورت عدم اقدام به درمان بیماری دوقطبی، فرد رفتارهای پرخطر از خود نشان دهد. داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بیماری، لازمه زندگی با یک بیمار دو قطبی است.

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در برقراری رابطه جنسی با مشکل زیادی مواجه می شوند. زیرا در دوره شیدایی تمایل زیادی به برقراری رابطه جنسی دارند و گاهی نیز شرکای جنسی پیدا می کنند و به رفتارهای پرخطر جنسی نیز منجر می شود. از سویی دیگر در دوره های افسردگی تمایلی به برقراری رابطه جنسی ندارند. داروهای تثبیت کننده خلق نیز که برای درمان اختلال دوقطبی به کار برده می شود باعث سرد مزاجی و عدم تمایل به برقراری رابطه جنسی می شود.

اختلال دو قطبی سبب تغییرات شدید در خلق و خو و رفتار فرد می گردد. دوره شیدایی با افزایش سطح انرژی و تحریک پذیری، افزایش تمایلات جنسی، افکار خود بزرگ بینانه، کاهش نیاز به خواب، عدم تمرکز و پرش افکار همراه است. برخی از بیماران مبتلا به دوقطبی هر دو نوع افسردگی و شیدایی را تجربه می کنند و برخی دیگر، فقط به دوره های مانیا یا شیدایی دچار می شوند. مردان و زنان به یک نسبت در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. ممکن است فرد مبتلا به اختلال دو قطبی در دوره مانیا به علت خوشایند بودن احوالات روحی اش، مصرف داروهای خود را در دوره افسردگی قطع کند تا به حالت شیدایی برگردد.

علت بروز اختلال دو قطبی

علت بروز این اختلال هنوز به صورت قطعی مشخص نشده است. اما تحقیقات نشان می دهد که ژنتیک در بروز این اختلال نقش زیادی دارد. به طور کلی تعامل عوامل زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی در بروز افسردگی شیدایی موثر هستند. اتفاقات پر استرس نیز با شروع این اختلال رابطه مستقیم دارند.

انواع اختلالات دو قطبی

این نوع اختلال دارای انواع مختلفی است که در ادامه به شرح آن ها خواهیم پرداخت.

• اختلال دو قطبی نوع ۱:

در این نوع از بیماری دوقطبی، فرد تنها یک دوره شیدایی یا مانیا را تجربه کرده باشد و فرد پیش از آن هیچ دوره افسردگی اساسی را تجربه نکرده باشد. اختلال دو قطبی نوع ۱ در صورت عدم اقدام برای درمان، دوره های شیدایی آن به مدت ۳ تا ۶ ماه طول می کشد و دوره افسردگی این افراد نیز ۶ تا ۱۲ ماه می باشد.

• اختلال دو قطبی نوع ۲:

در اختلال دو قطبی نوع ۲ بیش از یک دوره افسردگی شدید وجود دارد، در این اختلال شدت خلقی شیدایی کم است و به عنوان شیدایی خفیف (Hypomania) شناخته می شود.

• اختلال دو قطبی سیکلوتایمی یا ادواری:

شکل خفیفی از ابتلا به دوقطبی نوع ۲ می باشد. فقط با این تفاوت که شدت علایم افسردگی و دوره شیدایی در آن کمتر است.

• اختلال دو قطبی با تناوب سریع:

در این نوع اختلال فرد بیمار بیش از چهار بار در روز دچار تغییرات خلق و خو می شود. این نوع اختلال در ۱۰ درصد افرادی که مبتلا به اختلال افسردگی شیدایی هستند دیده می شود و می تواند با اختلال دو قطبی ۱ و ۲ نیز همراه باشد.

علایم اختلال دو قطبی

اختلال دوقطبی در افراد مختلف علائم متفاوتی نیز دارد. شدت، نوسان و الگوهای متفاوتی برای عوارض و علائم اختلال دو قطبی دیده می شود. به عنوان مثال سرعت تغییر وضعیت از حالت افسردگی به شیدایی در برخی بسیار سریع است و افراد دیگر این مشکلات را به شدت های متفاوتی نیز تجربه می کنند. چهار حالت اصلی برای این اختلال وجود دارد: شیدایی، شیدایی خفیف، افسردگی و حالت ترکیبی. هر یک از این حالات نشانه های بیرونی و علائم خاص خود را دارند.

• افسردگی:

مطالعات نشان می دهد افسردگی عادی با افسردگی ناشی از بیماری دو قطبی متفاوت است و درمان های پیشنهادی هر یک با دیگری تفاوت زیادی دارد. درمان افسردگی ناشی از بیماری دو قطبی با دارو های ضد افسردگی پیگیری نمی شود. در حقیقت داروهای ضد افسردگی باعث تشدید این اختلال می شود. برخی از این داروها باعث بروز نوسانات در مراحل مختلف می شوند و فرد را از حالت شیدایی به شیدایی خفیف و یا حتی افسردگی می رسانند. نشانه هایی که برای هر یک از انواع افسردگی بروز می کند، کمک فراوانی به درمان آنها می کند. به طور مثال در افسردگی بیماری دو قطبی، فرد به شدت تحریک پذیر و غیر قابل پیش بینی می شود و مدام احساس گناه دارد. ممکن است موجب افزایش و یا کاهش ناگهانی وزن شود. و در بعضی موارد ارتباط فرد با واقعیت کاملا قطع می شود که به آن افسردگی سایکوتیک (psychotic)یا روان پریشی شدید می گویند. در این مرحله افراد با قادر به برقراری روابط اجتماعی سالم و کار کردن نیستند.

• شیدایی:

در این مرحله افزایش بیش از حد انرژی، بروز خلاقیت و شادمانی شدید مشاهده می شود. در این مرحله فرد مبتلا به اختلال دو قطبی، زیاد تر از حد معمول صحبت می کند و به شدت فعال می شود. خواب بسیار کمی دارد به گونه ای که ممکن است ۳ ساعت خوابیدن برایش کافی باشد. فرد اعتقادات غیر واقعی در مورد توانایی ها و قدرت فردی خود پیدا می کند، یعنی ممکن است خود را به شدت قدرتمند و ویژه احساس کند. شاید این احساسات برایش خوشایند به نظر برسد اما هنگامی که پای تصمیمات پرخطر، هیجانی و غیر منطقی به میان می آید، زندی او را مختل می کند. در این مرحله او بیش از حد ولخرج می شود، تصمیماتی از قبیل شرط بندی های غیرمعقول و یا سرمایه گذاری های نامناسب می گیرد. به شدت پرخاشگر می شود و ممکن است اگر کسی به رفتارهایش اعتراض کند، واکنش های شدید نشان دهد.

• شیدایی خفیف:

در این مرحله شدت شیدایی کمتر است. فرد همچنان احساس نشاط غیر عادی و تمایل به فعالیت را دارد. اما روند زندگی روزانه تا حد زیادی طبیعی است.در این دوره فرد دارای خلق و خوی بالا و با نشاط هستند که البته این نشاط غیر عادی و کاذب است. در حقیقت در این مرحله شرایط روحی فرد دچار تغییرات غیر عادی می شود. بعد از این مرحله فرد مبتلا به اختلال دوقطبی به مرحله افسردگی یا شیدایی وارد می شود.

علائم دوره شیدایی شامل فعالیت و انرژی زیاد، تحریک پذیری بالا، بی قراری، کم خوابی، کاهش تمرکز، افزایش تمایلات جنسی، توهم، پرش افکار، افزایش اعتماد به نفس، مثبت اندیشی، سریع صحبت کردن، پرحرفی و تغییر عقیده می باشد.

• حالات ترکیبی:

در این مرحله از اختلال دوقطبی علائم و نشانه های حالات اختلال دوقطبی یعنی افسردگی، شیدایی، شیدایی خفیف با هم ترکیب می شود. افسردگی همراه با اضطراب، تحریک پذیری، بی خوابی، حواس پرتی و کاهش تمرکز می باشد. این مرحله از مراحل قبلی خطرناک تر می باشد. زیرا ترکیب احساسات متناقض و انرژی متفاوت و خلق و خوی متغیر، در نهایت می تواند سبب خودکشی شود.

اصول درمان بیماری دوقطبی

اگر علائم و نشانه های افراد دو قطبی را در خود و یا اطرافیان مشاهده کردید، سریعا به متخصص مراجعه کنید. نپذیرفتن مشکل، کمکی به درمان و حل آن نمی کند. پیگیری نکردن این مسئله باعث وخیم تر شدن وضعیت بیمار می شود و بر سلامت، اشتغال و روابط فرد مبتلا تاثیر زیادی می گذارد. تشخیص درست و موقع کمک فراوانی به درمان بیماری دوقطبی و از بروز مشکلات ناشی از آن تا حد زیادی جلوگیری می کند. گاهی اوقات افراد مبتلا به این اختلال، از مرحله شیدایی لذت می برند و انرژی و خیال پردازی این دوره را دوست دارند. بایستی با گوشزد کردن عواقب پرخطر این مرحله به افراد مبتلا، اهمیت درمان را یادآوری کرد. در واقع در این دوره برای نشاط و سرخوشی های کاذب تاوان سنگینی پرداخته می شود. برای درمان افسردگی شیدایی یکسری اصول درمانی باید رعایت شود و این بیماری با درمان بلند مدت، غیر دارویی و مشاوره با روانپزشکی مجرب قابل بهبود می باشد.

• درمان بلند مدت:

اختلال دوقطبی مزمن و قابل بازگشت می باشد. بنابراین حتی در صورتی که بیمار بهبود می یابد، نباید روند درمان آن متوقف شود. برای پیشگیری از ورود فرد به مراحل مختلف این اختلال باید دارو درمانی و روان درمانی را با تجویز پزشک رعایت کرد.

• درمان غیر دارویی:

دارو درمانی به تنهایی برای درمان بیماری دوقطبی کفایت نمی کند. موثرترین درمان، ترکیب دارو درمانی با ایجاد تغییرات در سبک زندگی و حمایت خانواده و اطرافیان می باشد.

• مشاور و روانپزشک مجرب:

بیماری دوقطبی، اختلال بسیار پیچیده ای می باشد. تشخیص این اختلال به مهارت و تجربه متخصصان نیاز دارد و گاهی درمان بیماری دوقطبی بسیار مشکل است. روند درمان باید از سمت مشاور و متخصص باتجربه پیگیری شود.

تمایل به خودکشی در اختلال دوقطبی

در دوران افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی زمینه را برای خطرات زیادی از جمله خودکشی به وجود می آورد. در این مرحله که افسردگی بسیار متفاوت است، فرد تمایل زیادی به مرگ و خودکشی پیدا می کند. این تمایل در افرادی که حالت ترکیبی اختلال دوقطبی را تجربه کرده اند یا سابقه استفاده از الکل و مواد مخدر دارند، بیشتر است. وجود سابقه خودکشی در خانواده یا آشنایان نیز احتمال خودکشی را تا حد زیادی بالا می برد.

علائم تمایل به خودکشی شامل احساس پوچی و ناامیدی، احساس حقارت و بی ارزش بودن، حرف زدن درباره مرگ و خودکشی، تغییر حالات ناگهانی یا ترک ناگهانی جمع و به دنبال ابزار خودکشی می باشد.

حتما هرگونه صحبت درباره خودکشی از جانب این افراد را جدی بگیرید. هرگز این تفکر را شوخی نپندارید و در صورت مشاهده علائم خودکشی، این موضوع را به شکل جدی و درست پیگیری کنید.

اقدامات شخصی برای درمان این اختلال

برای درمان بیماری دوقطبی باید تصمیمات بسیار جدی و هوشمندانه ای گرفته شود. سبک زندگی و عادات روزانه فرد، تاثیر زیادی در روند درمان دارد.

• کسب آگاهی و اطلاعات درست در مورد بیماری دوقطبی در فرآیند درمان آن بسیار موثر است. هر چه فرد مبتلا این اختلال را بهتر بشناسد، بسیار بهتر می تواند حالات و رفتار خود را کنترل کند.
• از موقعیت های استرس زا و پر تنش پرهیز شود. استفاده از تکنیک های آرامش بخش مانند مدیتیشن و یوگا به درمان بیماری دوقطبی کمک فراوانی می کند.
• ورزش و فعالیت های جسمانی تا حد زیادی از تنش های این اختلال جلوگیری می کند. تمرینات ورزشی مانند ایروبیک که باعث فعالیت و حرکت پاها و دست ها می شود، به سیستم اعصاب و مغز کمک می کند. ورزش های دیگر نظیر پیاده روی، شنا، رقص، کوهنوردی نیز بسیار مفید هستند.
• حضور در جمع های دوستانه و خانوادگی به درمان بیماری دوقطبی کمک زیادی می کند، وقتی در جمعی  حاضر می شوید که دیگران شما را دوست دارند و برای سلامتی و زندگی شما اهمیت زیادی قائل هستند، انرژی مثبت فراوانی نیز به شما منتقل می شود.
• همراهی اطرافیان، دلسوزی و حمایت آنها برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی بسیار مهم است. صحبت کردن با دوستان یا حضور در کلاس های درمان گروهی نشان ضعف نیست. بسیاری از افراد از صحبت کردن درباره مشکل خود با دیگران می گریزند و آن را تحقیر آمیز تلقی می کنند. اما این باور بسیار اشتباه است. هنگامی که شما با دوستان یا یکی از نزدیکان صحبت می کنید، اولین حسی که در او شکل می گیرد، احساس افتخار است. افتخار از اینکه مورد اعتماد واقع شده و شایستگی شنیدن درد دل دیگری را داشته است.
• داشتن خواب کافی و تغذیه سالم، الگوهای رفتاری و عادات روزانه شما را تغییر می دهند و باعث می شوند در مسیر شادی و سلامتی قرار بگیرید. این عوامل برای درمان بیماری دوقطبی بسیار مفید است.

نکات پایانی در جهت درمان این اختلال

علت مشخصی برای اختلال وجود ندارد. اما بسیاری از تحقیقات نشان می دهد عوامل ژنتیکی در این اختلال نقش زیادی دارد. بعضی مطالعات تصویری از مغز انسان، تغییرات فیزیکی مغز را در فرآیند شکل گیری این اختلال به خوبی نشان می دهند. تحقیقات دیگری نیز نشان از عملکرد نامناسب تیروئید، اختلالات ریتم شبانه روزی بدن انسان، افزایش هورمون های کورتیزول، بر هم خوردن تعادل انتقال دهنده های عصبی دارند. عوامل محیطی و روانی نیز در پیشرفت اختلال دوقطبی نقش زیادی دارد. استرس، مواد مخدر و … از عوامل محرک برای شروع این اختلال می باشند.

• استرس:

رویدادهای پر استرس زندگی، فردی با آسیب پذیری ژنتیکی را در معرض ابتلا به اختلال دوقطبی قرار می دهند. تغییرات اساسی مثبت یا منفی، باعث بروز هیجانات منفی در فرد می شوند. به طور مثال طلاق، از دست دادن عزیزان، آتش سوزی، ترک منزل به قصد تحصیل و اتفاقات ناخوشایند دیگر می توانند سبب بروز این اختلال شوند.

• تغییرات فصلی:

تغییرات فصلی این اختلال را بر روند این اختلال بسیار تاثیر می گذارد. معمولا در بیشتر افراد مرحله شیدایی در بهار و تابستان و دوره افسردگی معمولا در پاییز و زمستان بروز می یابد.

• اختلالات خواب:

کم خوابی باعث تشدید دوران شیدایی می شود و آرامش بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.

• داروهای ضد افسردگی:

برخی از داروهای ضد افسردگی باعث شیدایی می شوند. دیگر داروها که موجب تشدید اختلال دوقطبی می شوند، بعضی از داروهای سرماخوردگی، داروهای تنظیم عملکرد تیروئید و اشتها هستند.

منبع : آرگا