آب آمنیوتیک یا مایع آمنیوتیک محیط سیال و مناسبی برای محافظت از جنین و رشد آن فراهم می کند. هر تغییر در میزان این مایع مشکلی در بارداری را خبر می دهد. این مطلب به بررسی علت تغییر میزان آب آمنیوتیک در طول بارداری می پردازد.
بررسی علت تغییر میزان آب آمنیوتیک در بارداری
جنین در رحم مادر باردار داخل کیسه ای حاوی آب قرار دارد که به آن مایع آمنیوتیک گفته می شود. این آب علاوه بر این که جنین را در خود نگه می دارد کارکردهای مختلفی برای رشد و محافظت از جنین دارد. هر نوع تغییر در میزان آب آمنیوتیک می تواند نشان دهنده مشکلی در بارداری باشد.
کیسه آب آمنیوتیک، محیط سیال و مناسبی برای جنین می باشند. به وضعیتی که این مایع افزایش می یابد پلی هیدرآمنیوس یا افزایش آب دور جنین گفته می شود. این حالت می تواند برای جنین و مادر عوارض بسیاری به همراه داشته باشد. در این مطلب به بررسی علت تغییر میزان این مایع و علائم آن می پردازیم.
آب آمنیوتیک چه وظایفی بر عهده دارد؟
آب آمنیوتیک مایع شفافی است که جنین را درون کیسه جنین احاطه نموده و به رشد و تغذیه جنین کمک می کند. در نیمه ابتدایی بارداری این مایع خصوصیات آب خارج سلولی جنین را دارد و در نیمه دوم بارداری تکامل عملکرد کلیه ها و تکامل پوست و غشای مخاطی را انعکاس می دهد.
میزان آب دور جنین در مراحل مختلف بارداری تفاوت دارد. ولی به طور کلی در هفته ۳۴ بارداری حدود ۸۰۰ میلی لیتر مایع داخل کیسه آمنیوتیک ذخیره می شود که میزان آن در هفته ۴۰ حاملگی به حدود ۶۰۰ میلی لیتر کاسته می شود.
جنین به صورت منظم آب آمنیوتیک را بلعیده و به شکل ادرار دفع می کند. به این ترتیب میزان این مایع تنظیم می شود. وقتی این تعادل ظریف به هم می خورد، میزان مایع اطراف جنین افزایش پیدا می کند. از جمله وظایف آب آمنیوتیک عبارت است از:
- همانند یک ضربه گیر از جنین در برابر آسیب ها، و از بند ناف در برابر تحت فشار قرار گرفتن در اثر اختلال اکسیژن رسانی به جنین محافظت می کند.
- از جنین و رحم در برابر عفونت محافظت می کند.
- به عنوان یک منبع حمایت کننده کوتاه مدت از مایعات و مواد غذایی عمل می کند.
- به تنفس و تحرک جنین کمک می کند.
- سبب تکامل صحیح سیستم های گوارشی، استخوانی، عضلانی و تنفسی جنین می شود.
- درجه حرارت ثابت را برای جنین تامین و حفظ می کند.
- هنگام تحرک مادر از جنین در برابر ضربات احتمالی محافظت می کند.
- از فشردگی بند ناف جلوگیری می کند. این فشردگی می تواند انتقال اکسیژن به جنین را کاهش دهد.
آب آمنیوتیک در طی ۱۴ هفته اول حاملگی از طریق سیستم گردش خون مادر به کیسه آب وارد می شود. در ابتدای سه ماهه دوم، جنین به خوردن این مایع و تولید ادرار می پردازد. این ادرار تولیدی دوباره توسط جنین جذب می شود و این چرخه برای کل حجم مایع آمنیوتیک هر چند ساعت یک مرتبه تکرار می گردد.
ممکن است عجیب به نظر برسد ولی بخش زیادی از این آب در نهایت از ادرار جنین تشکیل می شود. از این رو جنین نقش مهمی در حفظ میزان مناسب مایع در کیسه آب ایفا می کند.
علت افزایش یا کاهش غیر طبیعی آب آمنیوتیک
در شرایط نرمال، میزان مایع آمنیوتیک تا پیش از شروع سه ماهه سوم بارداری بیشتر می شود. از آغاز هفته های ۳۴-۳۶ ممکن است کمی بیشتر از یک لیتر آب آمنیوتیک در کیسه آب وجود داشته باشد. بعد از این مدت حجم آب به تدریج تا زمان زایمان کاهش پیدا می کند.
با این وجود در مواردی این چرخه مختل شده در نتیجه سطح مایع بیشتر یا کمتر از میزان نرمال خواهد شد که هر دو حالت مشکلاتی را ایجاد می کنند. در طی شانزده هفته اول بارداری، جفت، غشاهای آمنیوتیک، بند ناف و پوست جنین همگی مایعی تولید کرده که با رشد جنین کیسه آب را پر می کند و به تدریج میزان آن اضافه می شود.
در هفته ۳۱-۳۶ بارداری میزان این مایع به هزار میلی لیتر می رسد و از آن به بعد به تدریج میزان مایع کاسته می شود. به بالا بودن میزان مایع آمنیوتیک، پلی هیدرآمنیوس اطلاق می شود و پایین بودن این مایع را الیگو هیدرآمنیوس می گویند. در ادامه هر یک از این حالت ها بیشتر شرح داده می شود.
افزایش غیر طبیعی میزان آب آمنیوتیک
به افزایش میزان مایع آمنیوتیک نسبت به میزان نرمال آن در طی بارداری پلی هیدرآمنیوس گفته می شود. این حالت در موارد خیلی کمی از بارداری ها روی می دهد. عارضه پلی هیدرآمنیوس معمولا در شرایطی نظیر دیابت بارداری، بارداری دو یا چند قلو، کم خونی جنین و نقص های ساختاری یا ژنتیکی جنین ایجاد می شود.
اگر پزشک در معاینات بارداری، رشد بیش از اندازه رحم را مشاهده نماید، احتمالا به افزایش غیر طبیعی میزان آب آمنیوتیک مشکوک می شود. برای تشخیص این عارضه، سونوگرافی خاصی تجویز می شود که در آن میزان مایع آمنیوتیک اندازه گیری می شود.
اگر پلی هیدرآمنیوس تشخیص داده شود آزمایشات و سونوگرافی ها برای بررسی وضعیت سلامت مادر و جنین و پیدا کردن علت بروز این حالت درخواست می شود. پزشک علاوه بر غربالگری دیابت، وضعیت جنین را از نظر هر نوع نقص ساختاری و ژنتیکی بررسی می کند.
از علائم این حالت می توان به یبوست، سوء هاضمه، سوزش دل، مشکلات تنفسی، ناراحتی یا انقباضات رحمی، تورم پاها، قرارگیری نامناسب جنین در رحم اشاره کرد. هر چه سطح آب آمنیوتیک بیشتر باشد احتمال بروز عوارض نیز بیشتر می شود.
خانم هایی که در هفته های اول بارداری دچار این عارضه شوند، بیشتر از دیگران در معرض عوارض پلی هیدرآمنیوس هستند. از عوارض احتمالی این حالت برای مادر عبارت است از:
- طولانی شدن روند زایمان
- جدا شدن زودرس جفت از دیواره رحم
- انقباضات زودهنگام که سبب زایمان زودرس می شود.
- مشکل تنفس
- خونریزی کنترل نشده پس از زایمان
- پاره شدن زودهنگام کیسه آب آمنیوتیک
عوارض پلی هیدرآمنیوس برای جنین عبارت است از:
- ناهنجاری های مادرزادی
- مرگ در صورت پلی هیدرآمنیوس شدید
- اندازه یا وضعیت غیر طبیعی جنین که زایمان را با مشکل روبرو می کند.
- تحت فشار قرار گرفتن بند ناف
به چه علتی مایع آمنیوتیک افزایش غیر طبیعی پیدا می کند؟
افزایش مایع دور جنین ممکن است از مشکلات و بیماری های مادر یا جنین ناشی گردد یا به جفت مربوط باشد. اغلب تشخصی دلیل این حالت بخصوص اگر خفیف باشد، دشوار است. علل احتمالی بسیاری برای پلی هیدرآمنیوس وجود دارد.
با این وجود اغلب علت این وضعیت ناشناخته باقی می باند. از رایج ترین علل افزایش غیر طبیعی آب دور جنین عبارت است از:
- تولید ادرار زیاد توسط جنین
- بارداری چند قلویی که دو یا چند جنین در رحم است.
- دیابت مادر یا دیابت بارداری
- اختلال در بلع آب آمنیوتیک توسط جنین
- ناهنجاری های مادرزادی نظیر انسداد دستگاه گوارش یا مجاری ادراری جنین
- رشد غیر طبیعی مغز و نخاع جنین
- ناهنجاری های مربوط به سیستم عصبی، ریه و ساختار ژنتیکی
- عفونت جنین
- مشکلات جفت
- تفاوت گروه خونی مادر و جنین
- کمبود گلبول های قرمز
- کم خونی جنین
برخی اوقات پزشک ممکن است دلیل مشخصی برای افزایش غیر طبیعی مایع دور جنین پیدا نکند و آن را بدون علت شناخته شده توصیف نماید.
کاهش غیر طبیعی آب آمنیوتیک
به پایین بودن غیر طبیعی آب آمنیوتیک نسبت به میزان معمول آن در بارداری الیگوهیدرآمنیوس گفته می شود. بر اساس گزارشات موجود، حدود چهار درصد خانم های باردار با این مشکل روبرو می شوند که معمولا در سه ماهه سوم بارداری روی می دهد.
میزان شیوع الیگو هیدرآمنیوس در بین خانم هایی که زایمان آن ها به تاخیر افتاده، بیشتر می باشد. این عارضه می تواند به علل زیر روی دهد:
- فشار خون بالا
- پره اکلامپسی
- مشکلات مربوط به رشد و اختلالات جنین
- پارگی کیسه آب
- مشکلات مربوط به جفت
معمولا در معاینات بارداری، با بررسی وجود علائمی نظیر ترشحات آب آمنیوتیک یا کوچک بودن شکم نسبت به مرحله بارداری احتمال بروز این عارضه بررسی می شود. در صورتی که پزشک به کاهش میزان آب آمنیوتیک مشکوک شود مواردی مانند تست بدون استرس جنین، سونوگرافی پروفایل فیزیکال یا سونوگرافی داپلر را تجویز و اگر به زمان زایمان نزدیک باشد پزشک احتمالا زایمان زودتر از موعد با روش القا را توصیه می کند.
منبع : آرگا
