یکی از پدیده های مخرب طبیعی، پدیده زمین لغزش است که به ویژه در نواحی کوهستانی خطرات بسیاری را به همراه دارد و منجر به خسارات جانی و مالی فراوانی می شود. برای آشنایی بیشتر با این پدیده پیشنهاد می کنیم تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
آشنایی با زمین لغزش و انواع آن
زمین لغزش، زمین لغزه یا رانش زمین یکی از پدیده های طبیعی مخرب است که سبب خسارات مالی و جانی فراوانی می شود. این پدیده به ویژه در نواحی کوهستانی خطرات بسیاری را به همراه دارد. زمین لغزه به حرکت ثقلی توده ای از مواد سنگی، خاکی یا خرده سنگ اطلاق می شود که در نتیجه آن حوادث فاجعه باری ایجاد می شود.
به طوری که سبب تخریب سکونت گاه های بشر در نواحی شهری می گردد. این پدیده ممکن است با تخریب سازه های زیربنایی مانند جاده، خطوط راه آهن، سد، پل، فرودگاه و … خسارات اقتصادی بزرگی را به دنبال داشته باشد.
یکی از مهمترین زمین لغزش ها در روستایی نزدیک اسلو پایتخت نروژ رخ داد. این حادثه سبب خسارات بسیاری به تاسیسات، راه های ارتباطی و سازه های مسکونی شد. در ادامه با این پدیده بیشتر آشنا می شوید.
تعریف زمین لغزه
زمین لغزه به حرکت لایه های رسوبی غیر متراکم و متراکم بر روی سطوح شیبدار ناپایدار به طرف پایین گفته می شود. از جمله علل ناپایداری زمین در این سطوح می توان به زمین لرزه، وقوع باران های شدید یا سستی خاک به خاطر فرایند های راه سازی و جاده سازی اشاره کرد.
حرکت نزولی در زمین لغزه ممکن است خیلی کند روی دهد. مثلا چند میلی متر در سال یا با سرعت خیلی بالا روی دهد و تاثیرات مخرب جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. این پدیده حتی می تواند در بستر دریا و زیر آب نیز روی دهد و امواج جزر و مد را سبب شود که موجب تخریب نواحی ساحلی می گردد.
این نوع زمین لغزه را زمین لغزه دریایی می گویند. رانش زمین ممکن است به دلیل بروز زلزله، فعالیت آتشفشانی، تغییرات آب های زیرزمینی، تغییر بافت و شیب زمین ایجاد شود. ولی مهمترین عامل دخیل در این پدیده باران های سیل آسا می باشد.
انواع زمین لغزه
به طور کلی زمین لغزه ها را بر اساس نوع حرکت و مواد به هفت دسته تقسیم بندی می کنند که در ادامه به آن ها اشاره می شود.
۱. واژگونی سنگ ها
در این نوع زمین لغزه، قطعات سنگ به صورت ستونک هایی از توده اصلی جدا و سقوط پیدا می کنند. واژگونی سنگ در خلاف جهت شیب لایه بندی است. این پدیده در دیواره های مرتفع سنگی رودخانه در شمال غرب تهران در ماسه سنگ های توفی دیده می شود. ابعاد ستونک های سنگی بر اساس وضعیت شکستگی ها ارزیابی می گردد.
۲. افتادن سنگ ها
در این نوع پدیده زمین لغزش قطعات سنگ در امتداد سطوح شکستگی اصلی که طی آن بخش هایی از توده سنگ از ارتفاع بالا به پایین سقوط می یابند. حرکت قطعات معمولا سریع بوده و سطوح جدا شده اغلب صاف و صیقلی باقی می مانند. ابعاد قطعات سنگ نیز بر اساس فاصله جداشدگی ارزیابی می شود.
۳. لغزش خاک
پدیده لغزش در توده های خاک مانند توده های سنگی با یک سطح گسیختگی همراه بوده که به آن سطح لغزش اطلاق می شود. در خاک ها اگر گسیختگی دورانی یا چرخشی باشد سطح لغزش دایره ای شکل بوده اما در صورتی که گسیختگی از نوع انتقالی باشد سطح لغزش صفحه ای است.
بر اساس نوع دانه بندی خاک و نوع ارتباط خاک با سنگ بستر و همچنین وضعیت شکستگی های موجود در سنگ کف سه نوع رانش به وجود می آید:
- رانش در خاک های دانه ریز: در این نوع لغزش سطح رانش از بین خاک های ریزدانه عبور می کند.
- رانش در خاک های دانه درشت: در این نوع لغزش، سطح رانش از بین خاک های دانه درشت عبور می کند.
- رانش در خاک و سنگ بستر: در این حالت سطح لغزش از بین خاک و سنگ عبور می کند و معمولا لغزش خاک و سنگ با گسل همراه است.
۴. لغزش سنگ
در این نوع زمین لغزه، رانش سنگ عمود بر امتداد سطوح لایه بندی و در جهت بزرگترین بزرگترین شیب لایه صورت می گیرد. سطح رانش در این نوع گسیختگی، صفحه ای بوده اما در سنگ های شدیدا خرد شده دایره ای است.
بر اساس فواصل شکستگی ها ابعاد قطعات سنگی رانش یافته تفاوت پیدا می کند. وقوع این پدیده در سال ۱۳۷۴ در جاده خرم آباد به اندیمشک سبب مسدود شدن جاده شد.
۵. جریان گلی
در شرایطی که خاک ریز دانه فرم کلوئیدی پیدا می کند و به گل تبدیل می شود، زمین لغزه به صورت گلروانه یا جریان گلی روی می دهد. در این حالت جذب آب به حدود صد درصد می رسد. جریان یافتن خاک معمولا در دامنه های با شیب تند و تشکیل شده از خاک های ریز دانه اتفاق می افتد.
۶. جریان خاک
اگر خاک های ریز دانه به دلیل جذب آب فراوان جریان یابند و تغییر مکان یابند، پدیده جریان خاک یا خاکروانه روی می دهد. در این حالت سطح گسیختگی وجود ندارد.
۷. زمین لغزه ترکیبی
این نوع زمین لغزه، ترکیبی حداقل از دو نوع رانش زمین می باشد. در این حالت ممکن است در قسمت بالای رانش لغزش خاک صورت گرفته باشد و در پایین تر خاکروانه یا گلروانه به وجود آمده باشد.
عوامل موثر بر زمین لغزه
پدیده زمین لغزه عمدتا بر روی سطوح شیبدار روی می دهد. عوامل مختلفی در بروز این پدیده موثر هستند که به سه دسته عوامل بیرونی، داخلی و ترکیبی دسته بندی می شوند.
- عوامل بیرونی
این عوامل عبارتند از آن عواملی که سبب افزایش متوسط تنش برشی در طول سطوح گسیختگی بالقوه یا سطوح ضعف موجود در سنگ و خاک می شوند.
- عوامل درونی
این عوامل، عواملی هستند که موجب کاهش متوسط مقاومت برشی می گردند.
- عوامل ترکیبی
در این حالت ممکن است یک گروه حد واسط با ترکیبی از هر دو نوع علل درونی و بیرونی نیز وجود داشته باشند از جمله:
- تغییرات ساختاری
- حرکات تکتونیکی
- شرایط ژئوتکنیکی و لیتولوژی
- زلزله
- باران و برف
- افزایش فشار آب منفذی
- تأثیرات فصلی
- افت سریع سطح آب
- تراوش از چشمه ها یا منابع صنعتی آب
- فرسایش شدید در مسیر آبراهه ها
- تغییر در شیب دامنه
- تغییر در ارتفاع سطوح شیب دار
- از بین رفتن درختان
- تغییر کاربری زمین
- شدت هوازدگی
همچنین فعالیت های انسانی از جمله خاکبرداری و احداث راه ها، ساخت و ساز روی زمین های شیب دار و مستعد زمین لغزه می توانند سبب فعال شدن و تسریع این پدیده گردند. در این بین مسیر سازه های خطی نظیر جاده و خطوط راه آهن از نواحی با فراوانی لغزش بالا گزارش شده اند.
به طوری که ممکن است سبب مسدود شدن مسیر جاده و رودخانه شده و در مواردی که حجم مواد جابجا شده عظیم است، سدهای زمین لغزشی به وجود آید.
منبع : آرگا
