از سیر تا پیاز کاشت زعفران, پرورش و بازدهی درآمد آن

کاشت زعفران در ایران بنا به شرایط آب و هوایی ایده آل به آسانی انجام می شود. گیاه زعفران برای کشت به شرایط آب و هوای معتدل گرم نیاز دارد. زعفران را با نام علمی Crocus sativus می شناسند.

بیشترین توجه برای کاشتن زعفران معطوف به زمین می گردد. این گیاه به گروه زنبق سانان یا همان Iridaceae مربوط می شود. معمولاً گیاه زعفران را در بازه زمانی مرداد تا مهر می کارند.

مراحل و شرایط کاشت زعفران

بسیاری از ایرانیان با خواص زعفران آشنایی دارند و سایر اجزای آن را به خوبی می شناسند. گیاه زعفران جزء گیاهان علفی چند ساله است. دارای پداژه یا کورم سفید رنگ بوده و جوانه های جانبی و راسی آن در این قسمت پدیدار می شوند. ناحیه گل زعفران دارای گلپوش ۶ قطعه ای است. در این قسمت ۳ گلبرگ، ۳ کاسبرگ و کلاله ۳ شاخه ای دیده می شود. این کلاله ها به رنگ قرمز هستند. مادگی زعفران خامه سفید است و گیاه زعفران سه پرچم با بساک زرد رنگ دارد.

رنگ برگ های آن تیره و به صورت کشیده هستند. معمولاً طول برگ ها ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر است. تعداد برگ های زعفران  بین ۵ تا ۱۱ می باشد. برگ ها و گل های زعفران در لوله ای غشایی به نام چمچمه یا اسپات مستقر شده اند. از این گیاه بذر به وجود نمی آید.

زعفران در آب و هوای معتدل گرمسیری بهتر  رشد می کند. یعنی در فصل تابستان از هوای خشک و آفتابی برخوردار باشد و زمستان های ملایم را سپری کند. هر چند که در ایران اکنون این محصول در نقاط کوهستانی با به کارگیری ترفندهایی کشت می شود. ضمن اینکه پس از مدتی گیاه زعفران با شرایط محیطی عجین شده و به آن عادت می کند.

دوره رشدی برای پیاز زعفران از ماه آبان تا اردیبهشت است. یعنی در این دوره فعالیت خود را شروع می کند. برگ های زعفران همزمان با شروع شدن گرمای سوزان  پژمرده و چروک می شوند. در همین موقع است که خواب پیاز زعفران شروع می شود و عملاً از فعالیت دست می کشد. دقت داشته باشید که زمین های خشک و گرم برای کاشت زعفران مناسب بوده و دارای اولویت هستند.

آماده سازی زمین در کاشتن زعفران اهمیت زیادی دارد و در واقع از مهم ترین مراحل پرورش زعفران محسوب می شود. بهتر است در فصول سرد اقدام به آماده کردن زمین با شخم زدن عمیق کنید. اگر در این موقع از سال دسترسی به تراکتور و شرایط شخم ندارید، می توانید شخم زدن را به پایان فصل بهار یا ابتدای تابستان(اوایل تیر ماه) موکول کنید.

برای کاشتن زعفران از مقدار کمی آهک در خاک بهره مند شوید. توجه داشته باشید که خاک شنی-رسی بهترین بافت برای گیاه زعفران ایجاد می کند. در مراحل کاشت زعفران دو بار شخم زدن انجام می شود. معمولاً در کشاورزی مکانیز، وسیله شخم زدن زمین گاو آهن است. این شخم زدن در فصل پاییز سال پیش از کاشتن زعفران انجام می گیرد. دوباره در فصل بهار بعد از اینکه بارش های بهاری متوقف شد، از شخم مجدد برای شکستن سله خاک و همین طور از بین بردن علف های هرز استفاده می گردد.

برای رشد بهتر زعفران از کود حیوانی استفاده می شود. این کود بهتر است در ماه شهریور یا مرداد به اندازه ۴۰ تا ۸۰ تن همراه با ۲۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم به زمین افزوده شود. این کود دهی باید به روش فارو به زمین تزریق گردد.

تمام کارهایی که تاکنون ذکر شده، مربوط به مرحله مقدماتی کاشت زعفران است. در واقع شما با انجام این نکات و ملزومات، شرایط لازم برای کاشتن زعفران را آماده کرده اید.

توجه داشته باشید که حد متوسطی از شن و رس در خاک موجود باشد تا هم زهکشی خاک به خوبی انجام گردد و هم آب مورد نیاز برای گیاه به راحتی از دسترس آن خارج نگردد. این خاک باید از نظر اسیدیته بین ۷ تا ۸ باشد. خاک انتخابی شما باید حاصلخیز و به هیچ عنوان شور نباشد. این خاک باید عاری از هر نوع علف اضافی و هرز باشد. خاک انتخابی شما باید از نوع شیرین باشد و  زعفران در زمینی کاشته شود که از زمان آخرین کشت زعفران آن زمین حدود چند سال می گذرد.

زمان مناسب برای کاشت زعفران مرداد تا مهر می باشد. بعد از اینکه پیاز زعفران را در داخل زمین به مدت ۴ تا ۷ سال(البته در بعضی از مناطق ۱۰ سال) کاشتید، محصول خواهد داد. ضمن اینکه با وجود این پیازها، دیگر نیازی به تمدید کشت در سال بعد نخواهید داشت.

روشهای کشت زعفران

زعفران را می توان به دو روش کشت کپه ای یا چاله ای و نیز کشت ردیفی به روش آرمانی انجام داد که در زیر با این دو روش بیشتر آشنا می شوید.

کشت کپه ای زعفران

در این روش با استفاده از بیل چاله ای به عرض ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر حفر کنید و به تعداد ۳ تا ۱۵ عدد پیازچه زعفران را در داخل هر چاله قرار دهید، انجام مراحل کاشت زعفران به این روش باید توسط چند نفر انجام گیرد به طوری که انجام مراحل قبلی توسط هر نفر صورت گرفته و نفر بعدی باید اقدام به ریختن خاک بر روی پیازچه ها با بیل کرده و سطح آن را مسطح نماید.

توجه داشته باشید که فاصله هر چاله با چاله بعدی باید در یک ردیف، حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر بوده و فاصله آنها با ردیف کناری ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر باشد. حال در صورتی که قصد دارید، کاشتن زعفران ها را در متراژ بالایی انجام دهید نباید از کشت کپه ای استفاده کنید زیرا روش مناسبی برای این منظور نمی باشد.

کشت آرمانی زعفران (روش جدید کشت)

در این روش کشت، تراکم پیازچه ها در واحد سطح، ۸ تا ۱۰ تن در هکتار می باشند و با استفاده از این روش می توان از سال سوم به بعد به طور متوسط حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار زعفران برداشت کرد.

در روش کشت آرمانی زعفران، فاصله هر شیار  با شیار کناری ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر بوده و به دلیل مزیت هایی که در زیر به آن اشاره می کنیم، روش بسیار مناسبی برای کشت زعفران می باشد :

• هزینه های محلول پاشی و کوددهی شما به نسبت کشت ردیفی معمولی کمتر است. به طور مثال اگر یک هکتار زمین را محلول پاشی کنید در روش کشت آرمانی می توانید ده تن پیاز بدست آورید اما در کشت ردیفی یا نواری فقط ۳ یا ۴ تن پیاز بدست خواهد آمد.
• می توانید به بیشترین برداشت زعفران در واحد هکتار دست یابید.
• هزینه های کارگری شما حداقل خواهد شد.
• به هنگام چیدن گلهای زعفران راحت تر هستید، زیرا گلها نزدیک هم هستند.

چگونگی کشت پیاز زعفران

برای کشت پیاز زعفران به افراد کمی (۴ الی ۵ نفر)نیاز دارید. برای شروع کاشتن در یک ردیف کشتی، چاله هایی ایجاد می کنند. ۳ تا ۱۵ پیاز را در داخل هر چاله قرار می دهند. عمق لازم در این گودال ها برای کاشتن پیاز، معادل با ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر است(سرما و گرما به پیاز نفوذ نکند). در زمانی که می خواهید پیاز زعفران را داخل چاله بگذارید، باید نوک پیاز(سر پیاز) به سمت بالا قرار بگیرد.

این چهار نفر برای پیشروی کار کاشت زعفران به صورت سیستماتیک عمل می کنند. به گونه ای که نفر اول با بیل گودال را برای کشت آماده، نفر دوم و سوم به انتخاب دسته های ۳ تا ۵ یا ۱۵ تایی پیاز مشغول می شوند و قطعاً کسی که این پیاز ها را داخل گودال می گذارد، نفر چهارم است. با این روند ظرف مدت کمتری می توان کشت پیاز زعفران را به پایان رساند.

بعد از اتمام، باید سطح ناهموار سطوح کشت شده را با بیل هموار و فشرده کرد. این فشرده سازی و صاف کردن موجب می شود که پیازهای زعفران به خاک چسبیده شوند. این زمین تا آبیاری پاییز به حال خود رها می شود. قبل از انجام آبیاری باید حدود ۱۰ تا ۲۰ تن کود حیوانی به شکل کاملاً پوسیده در سطح خاک بپاشید. به وسیله ماله،شیارهای زعفران را بپوشانید. این کار موجب می شود کشت شما ردیفی شود.

برای استفاده از پیاز زعفران در هر هکتار به دو تن غده نیاز خواهید داشت. پیاز های انتخابی شما برای کاشت، باید کاملاً سالم، بدون خوردگی و آفات، بزرگ و شاداب باشند و هیچ گونه بیماری نداشته باشند. ضمن اینکه غده ها جوان باشند و از ۷ سال بیشتر سن نداشته باشند. در زمان کاشتن زعفران، کپه و قسمت های اضافی غده را حذف کنید. منظور از کپه پیاز همان محل ریشه زایی در پیاز است که تبدیل به یک چوب خشک و پنبه ای شده است. برای محافظت پیاز زعفران از آفات، باید پیازها به سم های جیوه ای مانند گرانوزال، تری تیزان و سرزان آغشته شوند. به طور کلی برای هر ۱۰۰ کیلو پیاز به مصرف ۳۰۰ الی ۵۰۰ گرم سم نیاز دارید.

در هر هکتار می توانید دو تن غده پیاز بکارید. اگر این غده ها بعد از گذشت سال هفتم از خاک بیرون نیاورده شوند، پوک و ضعیف خواهند شد. به طوری که در سال ۸ تا ۹ دیگر اثری از آن ها باقی نخواهد ماند. مقدار غده ای که در سال ۷ بعد از به خاک سپاری غده ها از زمین بیرون می آید، معادل ۵ برابر کشت سال اول می باشد.

کود انتخابی برای گیاه باید به شکل حیوانی و کاملاً پوسیده باشد. توجه داشته باشید برای این گیاه به هیچ عنوان نباید از کود تازه استفاده کنید. برای هر هکتار به ۳۰ تا ۵۰ تن کود حیوانی نیاز دارید. این کود باید به همراه فسفر و پتاس(۲۰۰ کیلوگرم) به زمین تزریق گردد. ضمن اینکه در هر سه سال باید از ۱۰ تا ۱۵ تن کود حیوانی به همراه ۱۰۰ کیلو اوره استفاده شود. این شرایط برای داشتن یک زمین زراعی بسیار عالی و مناسب است.

از زمان کاشتن تا برداشت زعفران تنها یک بار اقدام به آبیاری زمین کنید. باید زمین را بعد از کشت پیاز زعفران بلافاصله آب داد. اگر زمین کشتی شما قبل از کاشت پیاز، مرطوب و خیس باشد، باید آبیاری را چند روز بعد از کاشتن انجام دهید.

زعفران در برابر خشکی و کم آبی مقاوم می باشد. زمان انجام آبیاری فصل پاییز گیاه زعفران، ۱۵ روز بعد از رویت شدن ساقه هاست. اگر آبیاری قبل از رویت ساقه ها و ماه مهر انجام شود، برگ ها پدید می آیند و آن گاه گل دهی زعفران آغاز و این ازدیاد شدن باعث می شود گل های زیادی از دسترس ما خارج و در بین برگ ها از بین روند. مخصوصاً اگر آبیاری تکرار شود. توجه داشته باشید بعد از آبیاری بلافاصله ای کشت پیاز، تنها آبیاری همان یک بار در فصل پاییز است. توجه داشته باشید زعفران گیاهی با مقاومت در برابر خشکی است و به آبیاری چندانی نیاز ندارد.

البته بهتر است بعد از برداشت و جمع آوری زعفران در زمستان اقدام به چند نوبت آبیاری زمین کنید تا پیازهای درون خاک درشت تر شوند.

کاشت زعفران و سله شکنی

با انجام اولین آبیاری با سله خاک در زمین مواجه می شوید. شکستن سله را نباید به تعویق بیندازید و بهتر است با گاورو شدن زمین به وسیله بیل شیار دار، گاو آهن ایرانی، کولتیواتر و کج بیل این سله را بشکنید. شکستن سله خاک باعث می شود گل های زعفران به راحتی از دل خاک بیرون زده و کود حیوانی به خوبی در زمین پخش گردد.

اگر تا زمان آبیاری پاییزه، هنوز زمین شما کود لازم را دریافت نکرده، بهتر است قبل از آبیاری زمین کود لازم را در سطح زمین زعفران پاشیده و با خاک مخلوط کنید. این کار نیز تقریباً همان شکستن سله است. برای صاف و هموار کردن زمین و ثابت کردن خاک به پیاز زعفران از ماله کشی بر روی خاک استفاده می کنند.

اگر برداشت زعفران به پایان رسید، باید علف های هرز را بکنید. کندن علف هرز باید پس از برداشت گل گیاه باشد. علف های هرز رشد گیاه زعفران را کم کرده و بسیاری از مواد غذایی، نورخورشید و آب را از دسترس آن خارج می سازند. این علف ها، زمینه بروز هر گونه حشره، آفت و بیماری را فراهم می کنند.

در هر زمان که با علف های هرز مواجه شدید، باید آن ها را بیرون بکشید. معمولاً در زمین های زعفران از بین بردن علف هرز را بعد از آبیاری دوم  انجام می دهند. علف های هرز بعد از جمع آوری گل های زعفران پاکسازی می شوند. دومین زمان برای از بین بردن علف های هرز زعفران یک ماه پیش از انجام آبیاری سوم است. بهتر است در زمان رشد بوته های زعفران از علف کش شیمیایی استفاده نشود.

چگونگی برداشت زعفران

برای برداشت به ۱۵ تا ۲۵ روز زمان احتیاج دارید. محصول زراعی زمین شما در سال اول بسیار کم است و تنها به غده های درشت با ذخیره غذای کافی محدود می شود.

در میانه آبان گل های بنفش زعفران در مزارع خود نمایی می کنند. با رویت گل های بنفش، برداشت آغاز می گردد و به مدت ۳ هفته ادامه می یابد. برداشت پیش از طلوع آفتاب شروع می شود و تا ۹ صبح انجام می شود. گل های خوش رنگ زعفران به رنگ های بنفش یا ارغوانی بوده و در زمان شروع سرما تصویر زیبایی را به نمایش می گذارند.

سود دهی و در آمد کاشت زعفران

پرورش زعفران سود دهی زیادی دارد. شاید در سال اول بعد از کاشتن پیاز، شاهد سوددهی کمی از کاشتن زعفران باشیم اما میزان سود دریافتی بعد از گذشت سه سال از کاشتن زعفران بسیار افزایش می یابد و در هر هکتار زمین، می توان ۱۰ کیلو زعفران برداشت کرد. ضمن اینکه در طی هشت سال ۲۰۰ میلیون سود به همراه خواهد داشت. مناطقی با دمای بالای ۴۰ مناسب ترین زمین ها برای کاشت زعفران هستند. بهتر است در مناطقی با حداقل دمای زمستانه منهای ۱۵ از کاشتن زعفران منصرف شد.

امیدواریم توضیحات ارائه شده شما را با روش کاشت زعفران آشنا کرده باشد و اطلاعات لازم در این زمینه را در اختیار شما قرار دهد. همچنین شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کاشت گیاهان مختلف بر روی لینک مربوطه کلیک کرده و از مطالب مفید این بخش از آرگا بهرمند شوید.

منبع : آرگا